Në një raport nga negociatat e Ohrit më 28 korrik 2001 në TV “A1”, theksoi Aleksandar Chomovski – “potencoi ata atëherë (presidentët e gjashtë republikave të Jugosllavisë në 1991) ranë dakord të mos pajtoheshin”. Mesazhi indirekt ishte – Jugosllavia u shpërbërë, a do të ndodhë e njëjta gjë me Maqedoninë ndërsa shanset për një zgjidhje politike u rritën, u rrit nervozizmi në terren – në të dyja anët. Mbaj mend që ndërsa nxitoja nga hoteli “Inex Gorica” në vendin e reporterit në hotel “Park” gjatë rrugës takova delegacionin e VMRO-DPMNE-së. Ata mohuan se e kishin nënshkruar atë, edhe pse më vonë u bë e qartë se ata, në fakt, po ktheheshin nga vila Biljana menjëherë pasi kishin vënë nënshkrimet e tyre në Marrëveshje.
Shkruan: Vasko Popetrevski
Sikur të ishte dje … Kam pritur 15-20 minuta për t’u përfshirë në lajmet në TV “A1”, megjithëse më duhej të raportoja një gjë të rëndësishme nga Ohri. Pas disa muaj negociatash, u nënshkrua një marrëveshje politike që promovoi të drejtat e bashkësisë etnike shqiptare dhe ngjalli shpresë se gjakderdhja në pjesët perëndimore dhe veriperëndimore të vendit do të ndalet. Në rrethana normale do të ishte lajmi i parë, por…
Stuhitë në plazh
Si reporter i ri për A1 TV, në fund të korrikut 2001, mora pushime. Atmosfera në vend nuk ishte pikërisht për relaksim dhe relaks, por megjithatë, kalova disa ditë në brigjet e Liqenit të Ohrit. Unë kurrë nuk do të zbeh imazhet e “të thatës” në fluturim të ulët mbi plazhet e Ohrit. Unë mendoj se ata duhet të kishin demonstruar se shteti ka kontroll mbi të gjithë territorin e tij. Ndoshta ishte nga qielli, por jo në tokë.
Asnjëherë nuk do t’i harroj thirrjet e kolegut tim nga “A1”, Aleksandar Çomovski, ato ditë nga Ohri. Presidenti Boris Trajkovski, udhëheqësit e katër partive më të mëdha – Ljubco Georgievski (VMRO -DPMNE), Branko Crvenkovski (LSDM), Arben Xhaferi (PDSH), Imer Imeri (PDP), negociatorët James Pardew (SHBA) – u izoluan në vilat qeveritare dhe Francois Leotard (BE), me ekipet e tyre, në një përpjekje për të arritur një zgjidhje politike për konfliktin ushtarak.
Çdo natë në orën 7 pasdite mezi prisnim raportet e Çomovskit për të dëgjuar se si po shkonin negociatat dhe nëse kishte ndonjë shpresë për paqe. Ndër gjërat që do të mbaj mend përgjithmonë është një fjali nga thirrja e tij e parë nga Ohri. Duke kujtuar se në të njëjtën vilë “Biljana”, ku u zhvilluan negociatat e Ohrit, në 1991 u mbajt një takim i presidentëve të atëhershëm të gjashtë republikave jugosllave, Chomovski vuri në dukje – “ata atëherë ranë dakord të mos pajtoheshin”. Mesazhi indirekt ishte – Jugosllavia u shpërbë, a do të ndodhë e njëjta gjë me Maqedoninë?!
“A1” u pa, dhe kështu një shtëpi e fuqishme mediatike në atë kohë. Ai kishte një ndikim të madh në krijimin e opinionit publik si tek maqedonasit ashtu edhe tek shqiptarët. Ajo u pasua nga imazhi i një zyre redaksie që mbron një zgjidhje paqësore të krizës. Ndoshta për shkak të kësaj, Shkupi u përmbyt me grafite “A1 = Ahmetovizija”. Nuk e di nëse do të ishte kështu nëse qarqet nacionaliste maqedonase do të dinin atmosferën e vërtetë në redaksi.
Me një gardh të plotë se kjo është pikëpamja ime personale për gjërat brenda, por mendoj se kam të drejtë kur pretendoj se ata që arritën të ishin gazetarë së pari, dhe më pas maqedonas dhe të krishterë (gjë që në kushte të tilla është jashtëzakonisht e vështirë), ishin një pakicë , dhe më e madhja Merita për përshtypjen se “A1” është në anën e paqes i takoi kryeredaktorit Aco Kabranov. Këtu janë vetëm disa ilustrime. Për një artikull në lajmin mbi “amnistinë për anëtarët e UÇK -së”, mora një vërejtje nga një koleg nga redaksia se nuk jam “shqiptarofil”, por “shiptarofil”. Ai mendoi se një temë e tillë nuk mund të raportohej aq “ftohtë dhe nga distanca”.
Ose edhe më goditës është shembulli kur në fazën në të cilën Ali Ahmeti tashmë kishte ndryshuar uniformën e tij ushtarake me një kostum dhe kravatë civile, redaktori Kabranov njoftoi se ai (Ahmeti) do të vinte për një intervistë në “A1”. Redaksia e “Ahmetovizija” është pothuajse bosh, dhe Kabranov të nesërmen, me një buzëqeshje të gjerë, tha se ai thjesht po bënte shaka dhe se ai donte të shihte se kush do të qëndronte për t’i thënë lamtumirë Ahmetit dhe kush do të ikte.
Raporti i Çomovskit më 1 gusht 2001 nga Ohri se kreu i shtetit dhe udhëheqësit e katër partive, me ndihmën e negociatorëve ndërkombëtarë, kishin arritur një zgjidhje për përdorimin e gjuhës shqipe, më mirëpriti në Strumicën time. Shkova atje pas disa ditësh të kaluara në plazh në Ohër. Ndërsa po planifikoja kur të kthehesha në Shkup, mora një telefonatë nga Kabranov.
Pasi njoftuan se kishin rënë dakord për gjuhën, udhëheqësit politikë morën një pushim nga Ilindeni dhe ranë dakord të takoheshin përsëri në Ohër më 3 gusht. Kabranov më kërkoi të shkoja në Ohër dhe të raportoja për rifillimin e negociatave politike. Unë nuk mund të them – jo. Sfida gazetareske ishte e madhe. Kur analizoj vendimin e tij nga distanca e sotme, nuk mund të mos them se ishte i guximshëm dhe madje i rrezikshëm. Pse dhe vetëm 25 vjet, dhe çdo fjalë e folur publikisht e fuqishme “A1” mund të lëvizë proceset në një drejtim ose në një tjetër. Kishte një luftë në terren dhe njerëzit po vdisnin.
Solana në Ohër
Për sa i përket gjuhës, tema tjetër (e fundit) e nxehtë në negociatat e Ohrit ishte policia. A do të ketë një të ashtuquajtur policia lokale, e cila do të ishte nën kontrollin e plotë të autoriteteve vendore, të cilat do të ishin kompetencat e saj; a do të ketë një pritje më masive të shqiptarëve në polici në mënyrë që ata të fillojnë ta ndiejnë si të tyren; sa, sa herë dhe në çfarë rrethanash do të punësoheshin? Këto ishin disa nga dilemat në tryezën e negociatave në villa Biljana.
Drejtuesit dhe negociatorët nuk arritën të arrijnë një marrëveshje për këtë çështje më vete. Prandaj, më 5 gusht 2001, Ministri i Jashtëm i atëhershëm i BE -së Havier Solana u ul në Aeroportin e Ohrit. BE, NATO dhe SHBA, të cilat tashmë kishin bërë përpjekje të konsiderueshme për të parandaluar gjakderdhjen e mëtejshme në shkallën e luftërave jugosllave të fillimit të viteve 1990, e dinin se një marrëveshje ishte e arritshme, por që negociatat mund të rrëshqasin lehtësisht në humnerë nëse do ta bënin nuk ndihmon, të ecin metrat e fundit të procesit. Duke dashur të dërgoj një mesazh se një zgjidhje ushtarake nuk është e mundur, Solana erdhi atë ditë në Ohër me Anatoly Zlenko, ministrin e jashtëm të atëhershëm të Ukrainës, një vend që ndihmoi Maqedoninë më shumë nga ana ushtarake.
Pas negociatave gjatë gjithë ditës, në një konferencë shtypi në mbrëmje në Hotel Inex Gorica, Solana njoftoi: “Ne kemi mbyllur një çështje tjetër problematike dhe mendoj se jemi shumë afër një marrëveshjeje përfundimtare.” Solana kishte dhe nuk kishte të drejtë.
Nervozizmi para një Marrëveshje
Ndërsa shanset për një zgjidhje politike u rritën, u rrit edhe nervozizmi në terren. Në të dy anët. Presidenti Trajkovski, i cili mbante mbi shpinë një barrë të madhe konflikti dhe, në realitet, është një nga më meritorët për një zgjidhje politike në fund, në ato ditë ishte nën presion (nga një prej këshilltarëve të tij të jashtëm) për të demonstruar ushtrinë guximin dhe, për shembull, për të urdhëruar Ushtrinë të pastrojë (nga anëtarët e UÇK -së) rrugën nga Tetova në Jazhincë. Ligji në atë kohë përcaktonte se komandanti i përgjithshëm, në rastin e Boris Trajkovski, komandonte ushtrinë përmes Ministrit të Mbrojtjes, në rastin e Vlado Buçkovski. Buçkovski, i cili ishte në të njëjtën vlerë me presidentin Trajkovski, e kishte vendosur urdhrin në një sirtar sepse ndoshta mendoi se zbatimi i tij mund t’i komplikonte gjërat.
“A1” njoftoi për këtë dhe Trajkovski menjëherë thirri një seancë të Këshillit të Sigurimit në vilën “Biljana”. Mbaj mend që Buçkovski erdhi në seancë me helikopter. Sapo helikopteri u ul, redaktori Kabranov më kërkoi të telefonoja Ministrin e Mbrojtjes dhe ta ftoja të ishte një mysafir “drejtpërdrejt” në lajmet “A1” nga pozicioni ynë i lidhjes në Hotel Park. Unë kërkova Buçkovskin, ai më thirri, dëgjoi në aspektin kulturor kërkesën time dhe më përgjigj: “Unë nuk po vij, dhe ju rekomandoj që të lajmëroni Ljubomir Frckovski në vend timin në lajme”. Aludimi ishte se Fërçkovski ishte prapa urdhrit të Trajkovskit dhe rrjedhjes së tij në publik. Kabranov e di nëse do të ishte kështu.
Pasi u mbyllën çështjet e gjuhës dhe policisë, dinamika e ndryshimeve kushtetuese dhe ligjore të dakorduara mbeti për tu harmonizuar me çarmatimin e planifikuar të UÇK -së. A do të lëshojë armët UÇK -ja së pari, atëherë Parlamenti do të fillojë procedurën për miratimin e ndryshimeve kushtetuese ose anasjelltas.
Ndërsa këto “hollësi” ishin duke u negociuar në “Biljana” (unë përdor thonjëza sepse kronistët me siguri do të kujtojnë rolin që Stojan Andov luajti më vonë në procedurën parlamentare, në vendimin e tij për të regjistruar takimet me George Robertson në një magnetofon …), Më 7 gusht 2001 u raportua se policia, nën komandën e ministrit të atëhershëm Ljube Boskoski, kishte vrarë pesë pjesëtarë të UÇK-së në Çair, të udhëhequr nga komandant Teli. Rrethanat e aksionit deri më sot janë një mister, por ajo që ishte mjaft e qartë është se vrasja e Teli mund të kishte prishur procesin politik në Ohër. Veçanërisht tregues ishte mënyra në të cilën RTVM raportoi për ngjarjen në mbrëmjen e 7 gushtit – në mënyrë euforike, triumfale, duke përdorur termin “likuidim”, tema iu kushtua sa më shumë se 15 nga gjithsej 30 minuta, për aq kohë sa qendrore “Dnevnik” zakonisht zgjat. Ljubço Georgievski ishte ulur në tryezën e negociatave në Ohër, por të gjithë e dinin që ai po e bënte atë me dëshirë.
Karpallaku
Hakmarrja për Telin mbërriti të nesërmen në mëngjes më 8 gusht 2001. UÇK -ja, në një pritë pranë Karpallak, sulmoi një kolonë ushtarake dhe vrau dhjetë rezervistë të ushtrisë. Një goditje tjetër serioze për negociatat në Ohër.
Rileximi i artikullit mbi rrjedhën e negociatave të Ohrit që në 2004 ne e nënshkruam atë me Veton Ljatifi, i cili është pjesë e librit mbi konfliktin në Maqedoni të botuar nga Instituti për Raportimin Ushtarak dhe Paqe, ai rifreskoi kujtimet e mia për atmosferën në Ohër atë ditë. Disa nga gjërat që i kam parë personalisht, dhe disa prej tyre janë transmetuar pjesëmarrës në proces. Teksti i marrëveshjes është harmonizuar, por askujt as që i shkon ndërmend ta nënshkruajë atë. Trajkovski nuk pranon as të takohet me negociatorët ndërkombëtarë, edhe pse të gjithë ata janë në të njëjtën ndërtesë. VMRO njofton se ngrin pjesëmarrjen e saj në negociata. Përfaqësuesit e PDSH-së dhe PPD-së kanë frikë se si do të kthehen – njëri për Strugën, tjetri për Tetovën sepse presin kontrolle në pikat e kontrollit të sigurisë.
Fillimi
Edhe në rrethana të tilla, negociatorët Pardew dhe Leotar konsiderojnë se procesi politik është pa alternativë dhe vendosin t’u japin një stilolaps përfaqësuesve të PDSH -së dhe PPD -së për të inicuar marrëveshjen. Ata fillimisht refuzuan, por pas konsultimit me selinë e UÇK -së në Shipkovicë, ata ende i vendosën inicialet e tyre në dokument. Reuters (Ana Petrusheva) është e para që raportoi se Marrëveshja Kornizë është inicuar në Ohër. Më vonë, marrëveshja u inicua nga LSDM. Përkundër njoftimit se ata po ngrinë pjesëmarrjen, VMRO-DPMNE gjithashtu e inicoi atë.
Mbaj mend që ndërsa nxitoja nga hoteli “Inex Gorica” në vendin e reporterit në hotel “Park” gjatë rrugës takova delegacionin e VMRO-DPMNE-së. Ata mohuan se e kishin nënshkruar atë, edhe pse më vonë u bë e qartë se ata, në fakt, po ktheheshin nga vila e Biljanës menjëherë pasi kishin vënë inicialet e tyre në Marrëveshje.
Prita 15-20 minuta për mbulimin e lajmeve A1, edhe pse më duhej të bëja diçka të rëndësishme – pas disa muaj negociatash, u nënshkrua një marrëveshje politike që promovonte të drejtat e bashkësisë etnike shqiptare dhe ngjalli shpresë se gjakderdhja në perëndim dhe pjesa veriperëndimore e vendit. Në rrethana normale, ky do të ishte lajmi i parë, por ngjarja në Karpalak, kuptohet, kishte përparësinë. Në atë moment askush nuk ishte në dijeni të historisë që u shkrua atë ditë në Ohër.
