Deputeti i Bashkimit Demokratik për Integrim në Maqedoni, Artan Grubi thotë se miratimi i ndryshimeve kushtetuese që lidhen me ndryshimin e emrit, është me rëndësi kritike për të ardhmen e vendit. Në një intervistë me Zërin e Amerikës, zoti Grubi shprehu shqetësimin për mundësinë e mosplotësimit të dy të tretave të nevojshme dhe tha se shumica e konsideron amnistinë për disa nga personat e përfshirë në ngjarjet e dhunshme të parlamentit si një mundësi nëse do të siguronte votat e mjaftueshme. Në intervistën me kolegen Keida Kostreci këtu në Uashington, zoti Grubi kritikoi partitë opozitare shqiptare lidhur me kërkesat e përfshirjes së shqiptarëve në preambul dhe për çështjen e gjuhës:
Zëri i Amerikës: Zoti Grubi, duket se së fundmi shifrat në parlament sikur nuk po bëhen të mjaftueshme lidhur me ndryshimet kushtetuese. Si qëndron çështja e dy të tretës së votave? Sa shpresa keni dhe sa të shqetësuar jeni për mundësinë e mosarritjes së kësaj shumice të nevojshme?
Artan Grubi: Më 19 tetor ishte shumë e vështirë që të sigurohen tetëdhjetë vota dhe të gjithë ne që ishim në Parlamentin e Republikës së Maqedonisë, por edhe të gjithë qytetarët dhe komuniteti ndërkombëtar e dinë se si ndjeheshin gjatë gjithë asaj dite deri në ora nëntë të mbrëmjes kur arritëm t’i sigurojmë 80 vota për ta hapur Kushtetutën dhe për të filluar zbatimin e Marrëveshjes së Prespës.
Që nga 19 tetori e këndej pati një seri zhvillimesh politike dhe gjyqësore të cilat në fakt ndikuan mbi humorin e tetë deputetëve të VRMO-DPMNE-së, të cilët ndihmuan shumicën parlamentare për të hapur ndryshimet e Kushtetutës. Kemi dëgjuar deklarata prej tyre se paraburgimet dhe proceset gjyqësore ndaj ish-kolegëve të tyre po e rrezikojnë procesin e pajtimit dhe integrimit.
Ata parashtruan disa kërkesa për të votuar, ndër të cilat tre u plotësuan me përfshirjen e tyre në përpilimin e projekt-amendamenteve për ndryshimin e Kushtetutës, por kishin kërkesë edhe për pajtimin dhe miratimin e një ligji për pajtim apo për amnisti, i cili akoma nuk është realizuar dhe ata janë në pritje. Unë vlerësoj se të gjitha çështjet duhet t’i adresojmë ne si shumicë parlamentare, si koalicion dhe si qeveri në mënyrë që të mos e rrezizkojmë 2/3 e votave në parlament deri në votën përfundimtare diku para 15 janarit të vitit të ardhëshëm.
Zëri i Amerikës: Kur thoni duhet t’i adresoni, duhet të merreni me këto çështje, çfarë keni parasysh konkretisht?
Artan Grubi: Me iniciativën tonë formuam një grup ndër-partiak parlamentar që do të merret me çështjen e integrimit, pra me zbatimin e amendamenteve kushtetuese, me çështjen e reformave, zbatimin e ligjeve, të cilat i kërkon Bashkimi Evropian, në veçanti mbi sundimin e ligjit dhe pjesa e tretë ka të bëjë me pajtimin.
Grupi për pajtim është në përpilim e sipër të një ligji për falje apo amnisti për ngjarjet e 27 prillit, 2017, i cili do t’i përfshijë të gjithë pjesëmarrësit, përveç atyre që e organizuan ngjarjen e 27 prillit që morën pjesë në dhunë si dhe morën pjesë në përpjekje për vrasje. Këto tre kategori nuk do të përfshihen në ligjin e ri për amnisti. Vlerësoj se në ditët në vijim teksti do të jetë përfundmitar dhe do të kalohet në parlament para deputetëve për miratim.
Zëri i Amerikës: Sigurisht që për ju është me rëndësi jetike, të paktën ky është qëndrimi zyrtar i Maqedonisë që këto ndryshime të bëhen për të ardhmen e vendit. Por, nga ana tjetër, me këtë lloj synimi për amnisti është një ndërhyrje ndaj gjyqësorit. Nga njëra anë, ju zgjidhni një problem, por nga ana tjetër krijoni një precedent që mund të jetë i rrezikshëm për demokracinë e vendit dhe për ndarjen e pushteteve, apo jo?
Artan Grubi: Maqedonia ka miratuar disa herë ligje për amnisti. Në mos gaboj, katër ligje për amnisti deri më sot dhe vlerësojmë se ndërhyrja në gjyqësor në krahasim me ndërhyrjen në shtet është paksa jologjike për arësye se mosanëtarësimi i Maqedonisë në NATO do të thotë ndërhyrje e vrazhdtë në të ardhmen e të gjithë qytetarëve si dhe gjeneratave pas nesh.
Ndërhyrja në procesin e sigurimit të tetëdhjetë votave në parlament për ta zbatuar Marrëveshjen e Prespës do të ishte shumë e rëndë, për të mos thënë katastrofike, për të ardhmen jo vetëm të Maqedonisë por të gjithë rajonit të Ballkanit Perëndimor. Prandaj, vlerësojmë se çështje si pajtimi dhe integrimi si dhe reformat duhet të zgjidhen në mënyrë të ndërsjelltë, të pajtueshme.
Në qoftë se ata kërkojnë ligj për amnisti, ne kemi shprehur gatishmëri që ta ndihmojmë procesin e pajtimit në mënyrë që t’i sigurojmë 80 votat në parlament.
Sa i përket sundimit të së drejtës, vlerësojmë që deri në fund të janarit ne si shumicë parlamentare, si qeveri duhet të përqendrohemi në zbatimin e suksesshëm të Marrëveshjes së Prespës dhe të ndryshimit të emrit në përputhje me marrëveshjen midis Shkupit dhe Athinës.
Pas këtij procesi, të gjitha forcat tona do t’i përqendrojmë bashkërisht në sundimin e së drejtës dhe plotësimin e standardeve të cilat i kërkon Bashkimi Edvropian. Negociatat për anëtarësim në BE do të zgjasin shumë dhe në veçanti kapitulli 23 dhe 24. Me këmbënguljen tonë kemi ndërlidhur edhe procesin e reformave me porcesin e pajtimit duke shfrytëzuar mundësinë e këtyre dy të tretave të votave për miratimin e një sërë ligjesh reformuese, të cilat i kërkon BE-ja që të sigurojmë marrjen e datës për fillimin e negociatave në samitin e Bashkimit Evropian në qershorin e vitit të ardhëshëm.
Zëri i Amerikës: A jeni të sigurtë se kjo nuk do të shkaktojë një reagim nga vetë institucionet tek të cilat Maqedonia synon të anëtarësohet, pra kjo çështje që mund të perceprohet si ndërhyrje në drejtësi?
Artan Grubi: Shansi me të cilin ne po ballafaqohemi tash, mundësia e ndryshimit të emrit të Maqedonisë dhe përmbyllja e marrëveshjes midis Shkupit dhe Athinës është e papërsëritshme dhe nuk kthehet edhe një herë më. Ne duhet ta shfrytëzojmë atë, t’i bëjmë ndryshimet kushtetuese dhe mëpastaj të përqendrohemi në reagimet e të gjitha vendeve anëtare të BE-së dhe dhe NATO-s, të cilat mund të kenë shqetësime.
Unë kam biseduar me shumicën e ambasadorëve dhe përfaqësuesve të vendeve anëtare të këtyre dy institucioneve ku ne aspirojmë dhe ua kemi shpjeguar procesin e miratimit të reformave dhe të pajtimit e integrimit dhe vlerësoj se bashkërisht kuptohemi për domosdoshmërinë e arritjes së një zgjidhjeje që do të mundësonte përmbylljen e Kushtetutës.
Zëri i Amerikës: Cila është alternativa në qoftë se dy të tretat nuk arrihen për miratimin e ndryshimeve të Kushtetutës?
Artan Grubi: Anëtarësimi i Maqedonisë në NATO dhe në BE është i patjetërsueshëm dhe pa alternativë. Rrugë tjetër për ne, Maqedonia nuk ka dhe nuk mund të ketë dhe askush që bën përpjekje për ta minuar këtë proces, nuk do t’i lejohet asnjë mundësi. Kemi shprehur shqetësim se ka forca në Maqedoni por edhe nga jashtë, të cilat po përpiqen që ta minojnë procesin e ndryshimeve kushtetuese dhe ta cënojnë arritjen e numrit të 80 deputetëve për në votimin përfundimtar diku në mes të janarit dhe askush as nuk duhet ta mendojë si alternativë dështimin.
Në atë rast, do të futeshim në një rrugë pa kthim sepse Maqedonia ka tashmë 27 vjet në kontest me Greqinë, e cila po bllokon ecurinë tonë drejt institucioneve ndërkombëtare si NATO dhe BE. Në rast dështimi, do të kalojnë dekada dhe nuk do të mund të arrijmë zgjidhje, jo më të mirë, por nuk do të arrijmë fare zgjidhje me fqinjin tonë jugor, Greqinë.
Media duhet të kontribuojë, shoqëria civile, institucionet, intelektualët, bota akademike, për të mos u rrezikuar ecuria e sigurimit të tetëdhjetë deputetëve në çfarëdo qoftë forme.
Zëri i Amerikës: Ju po flisni për ndërhyrje nga vende të tjera, siç është dokumentuar ndërhyrja ruse apo siç është njoftuar për ndërhyrjen turke jo vetëm në Maqedoni por edhe në Ballkan dhe ku i mbështesni këto akuza?
Artan Grubi: Më 19 tetor kur u votua për hapjen e Kushtetutës, në korridoret e kuvendit të Republikës së Maqedonisë ndjeheshin erëra shumë të forta. Qoftë nga Perëndimi qoftë edhe nga Lindja, nga pjesa euro-aziatike e saj. Ndikime të jashtëzakonshme po ushtrohen në Maqedoni, jo vetëm nga Rusia por edhe nga shumë shtete edhe të rajonit e më gjerë për arësye të interesave të tyre gjeostrategjike dhe gjeopolitike, jo vetëm për Maqedoninë por për gjithë Ballkanin Perëndimor.
Prandaj kemi hyrë në një proces të përfundimit të kapitullit të të qenit problem i Evropës dhe duke e tejkaluar problemin të bëhemi pjesë e BE-së. Veç kësaj, kemi edhe ndërhyrjet e brendshme nga njerëz, të cilët nuk e duan suksesin e këtij procesi dhe po cënojnë ecurinë e të gjithë procesit të integrimit të Maqedonisë në NATO dhe në BE, dikush për interesa meskine, dikush për kalkulime politike, dikush për arësye të orientimeve ideologjke. Jemi të shqetësuar për këto ndërhyrje dhe po bëjmë çmos që ta pengojmë ndikimin mbi vullnetin e deputetëve të parlamentit të Maqedonisë.
Zëri i Amerikës: Si do të veprojë BDI-ja në lidhje me kërkesat për futjen e shqiptarëve si element kushtetues në Preambulë?
Artan Grubi: Mendoj se kjo çështje është një formë e folklorizmit të pavend nga ana e partive më të vogla parlamentare shqiptare, për arësye se shqiptarët janë pjesë e Preambulës së Kushtetutës. Shqiptarët janë pjesë e Kushtetutës dhe Preambula thotë se shqiptarët e Maqedonisë janë pjesë e kombit shqiptar që jetojnë në Republikën e Maqedonisë.
Kërkesat e opozitës shqiptare janë oportune dhe vlerësoj se treni i çështjeve të mëdha të të drejtave etnike ka kaluar qysh në vitin 2001 me luftën e Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare dhe këto janë përpjekje që nëpërmjet një dere të vogël të rikthehen në skenë me tema të mëdha që janë të harxhuara dhe të tejkaluara në një shoqëri të vitit 2018, e cila mendon për zhvillimin ekonomik, infrastrukturë, integrim e jo më për çështje të tilla, të cilat keqpërdoren nga këto parti politike në mënyrë që ta pengojnë procesin e integrimit të Maqedonisë në NATO dhe BE dhe që ta faktorizojnë veten me tema të mëdha kombëtare për të cilat vulën tashmë e ka mbajtur zotëri Ali Ahmeti dhe Bashkimi Demokratik për Integrim.
Zëri i Amerikës: Megjithatë, kritikët thonë se shqiptarët nuk kanë të njëjtën peshë në formulim në Kushtetutë ashtu si kombi maqedon.
Artan Grubi: Nuk është ashtu. Bëhet fjalë për formulimin e 20 përqindëshit për të drejtën e gjuhës. Kushtetuta në përputhje me Marrëveshjen e Ohrit e përcakton të drejtën e përdorimit të gjuhës. Në nivel shtetëror, komuniteti i cili përbën më shumë se njëzet për qind, gjuha e tij është gjuhë zyrtare. I vetmi komunitet në nivel shtetëror që është mbi 20% të popullsisë është komuniteti shqiptar, prandaj e bën edhe gjuhën shqipe gjuhë zyrtare. Por, kur zbresim në nivel lokal, në komuna të caktuara ku komuniteti rom, turk, apo serb përbëjnë mbi 20%, gjuha e tyre është zyrtare.
Zëri i Amerikës: Por me këtë logjikë, në Tetovë, për shembull, nuk janë maqedonasit shumicë. Pse të mos jetë i njejti formulim, ka një lloj logjike kjo kërkesë e opozitës shqiptare?
Artan Grubi: Kushtetuta e Maqedonisë e përcakton si gjuhë zyrtare gjuhën maqedonase si dhe gjuhën të cilën e flasin mbi 20% në nivel qendror, ndërsa në nivel lokal janë gjuhët lokale të cilat fliten aty. Në komunën eTetovës janë dy gjuhë zyrtare, edhe gjuha shqipe edhe gjuha maqedonase. Kushtetuta në aspekt të rregullores është hapur vetëm për katër nenet e Kushtetutës dhe sipas rregullores së Kuvendit mund të ndërhyhet vetëm në ato katër nene dhe jo në nenet tjera. Janë nenet e kontestuara si emri i shtetit, preambula, çështja e diasporës që janë hapur për ndryshim.
Zëri i Amerikës: Pse nuk ka asnjë lloj përgjegjësie apo llogaridhënieje për arratisjen e ish-kryeministrit Nikolla Gruevski?
Artan Grubi: Një veprim skandaloz edhe i zotit Gruevski, por edhe i institucioneve të vendit. Përgjegjësi patjetër duhet të ketë në institucionet, të cilat dështuan në parandalimin e ikjes së zotit Nikolla Gruevski në Hungari. Ai identifikohet si kreu i asaj qeverisjeje, e cila po hetohet nga Prokuroria Speciale për arësye të keqpërdorimeve dhe ikja e tij ka dëmtuar seriozisht besueshmërinë e përgjegjshmërisë së politikanëve të korruptuar apo të dyshuar si të tillë. Hetimi për arratisjen e tij duhet të përfundojë menjëherë dhe përgjegjësia qoftë politike ose praktike duhet të ndërmirret nga ata që ishin përgjegjës.
Zëri i Amerikës: Zgjedhjet presidenciale pritet të mbahen në prill vitit të ardhëshëm. BDI-ja në të kaluarën ka sugjeruar një kandidat konsensual. A i përmbaheni ende këtij qëndrimi?
Artan Grubi: Absolutisht. Vlerësojmë se konsensualiteti si parim në politikë rrjedh nga Marrëveshja e Ohrit, e cila nënkupton se dy komunitetet e mëdha shumicë, maqedonasit dhe shqiptarët duhet të pajtohen për të ndërtuar politika në të mirë të qytetarëve.
Zoti Ivanov në vitin 2014 u zgjodh si një president partiak dhe ja sot po dëshmohet se ishte një zgjedhje e gabuar dhe një proces i gabuar. Presidenti i ardhëshëm duhet të jetë patjetër një kandidat që do të ketë pajtueshmërinë edhe të shqiptarëve, edhe të maqedonasve. Ne kemi hapur një dialog me Lidhjen Social Demokrate në lidhje me këtë dhe jemi në pajtim e sipër që kandidati për president të shtetit duhet të jetë konsensual nga të dy palët që do të përfaqësojë në mënyrë të barabartë edhe komunitetet e tjera, në mënyrë që të shmangim situata të tilla me një president partiak, i cili do të kryente veprimet e partisë që e ka propozuar dhe që e ka zgjedhur.
