Ministrja e mbrojtjes Radmila Shekerinska në cilësinë e drejtueses së panelit të dytë në konferencën Përtej Ohrit ka folur mbi eksperiencën e saj gjatë këtyre dy dekadave duke qenë drejtuese në shumë funksione të ndryshme.
Në vazhdim fjalimi i plotë i Radmila Shekerinskës:
Më lejoni të ndaj disa nga përvojat e mia personale si një person që mori pjesë në negociatat për Marrëveshjen e Ohrit, të cilat nuk filluan në Ohër. Në fakt, ajo për të cilën ne flasim shpesh ishte fundi i një procesi të vështirë, të paparashikueshëm që ndonjëherë dukej se nuk kishte shanse për sukses. Këto ishin të ashtuquajturat 5 pika të presidentit, një pjesë e gazetave që shkaktuan tronditje dhe kaos në publik, një numër dialogësh ndërpartiakë, negociata, përpjekje për të arritur një konsensus, para se negociatat të përfundojnë përfundimisht në Ohër.
Dhe, dua të them shumë shkurt disa gjëra që mendoj se duhet të kujtojmë çdo vit.
Mësimi i parë që të gjithë përmendën është se në verën e vitit 2001, secili prej nesh, dhe veçanërisht ata personazhet e të cilëve i shihni sot në ekranet, kishin një zgjedhje – luftë apo paqe. Dhe sot ne jemi aty ku jemi sepse shumica e qytetarëve dhe ata udhëheqës kanë zgjedhur paqen. Nëse në vitet 10 të viteve ’90 të këqija në Ballkan, pothuajse të gjithë fqinjët tanë kaluan 4 luftëra ballkanike, shumica e analistëve dhe madje gazetarëve supozuan se Maqedonia do të ishte lufta e radhës, e pestë. Dhe ky ishte vendimi dhe kjo ishte pesha që mbanin të gjithë gjatë këtyre negociatave të Ohrit.
Komenti i dytë që mendoj se është lënë të kuptohet nga paneli i parë është se Marrëveshja e Ohrit është larg idealit. Nuk ishte ideale atëherë dhe sot përmes prizmit të sotëm kur e lexojmë nuk duket ideale. Të tilla nuk janë marrëveshjet që kanë lindur ose janë formuar në kushtet e konfliktit apo edhe të luftës. Sidoqoftë, Marrëveshja e Ohrit na tregoi rrezikun kur problemet nuk zgjidhen dhe na dha një shans për të filluar diskutimin e çështjeve më të dhimbshme që padyshim po digjenin në shoqërinë dhe vendin tonë, por nuk u zgjidhën. Sot, unë mendoj se më e rëndësishme se këto pyetje është nëse ne vërtet e diskutojmë qëllimin dhe rreziqet në anët më të dobëta të Marrëveshjes së Ohrit dhe nëse u ofrojmë përgjigje atyre.
Marrëveshja kishte një premisë shumë të fortë se nuk ka përgjigje ushtarake për çështjet politike, se nuk ka zgjidhje territoriale për problemet ndëretnike, por është e vërtetë që Marrëveshja e Ohrit dhe marrëveshjet e tjera të paqes as nuk u përpoqën të ishin ambicioze për çështje të tilla si kohezioni, luftimi i stereotipeve, krijimi i besimit të shtuar, çështje që sot, 20 vjet pas Marrëveshjes së Ohrit, janë temat më të rëndësishme për mua.
Pyetja që ne me të vërtetë duhet të bëjmë sot është se si të ndikojmë që kjo frymë e Marrëveshjes së Ohrit të ndikojë vërtet në gjeneratat e ardhshme, por për ta bërë këtë në mënyrën më efektive mendoj se duhet të kujtojmë se cila ishte gjendja dominuese në 2001. Në vitin 2001, të gjithë ishin Delphi, ose të paktën të gjithë ata që dilnin në televizion dhe flisnin me zë të lartë. Të gjithë e dinin, kështu që ata pretendonin, se asgjë nuk do të funksiononte, se armët nuk do të mblidheshin, se UÇK -ja do të kthehej në male, se gjuha shqipe e përdorur në Kuvend ose në Qeveri ishte fundi i shtetit, se një komandant policie i zgjedhur nga këshillat komunale do të jetë fundi i sigurisë në vend.
Të gjithë ata që folën me zë të lartë dhe të tërbuar dhe të zemëruar thanë se shqiptarët kurrë nuk do ta konsideronin Maqedoninë si të tyren, dhe se maqedonasit kurrë nuk do ta konsideronin atë si një shtet të përbashkët.
Të gjithë ata kritikë me zë të lartë zgjodhën të ishin pesimistë dhe tragjikë. Sepse është gjithmonë më e lehtë.
Nuk ka asnjë vendim tëndin, asnjë përgjegjësi, është më e lehtë të thuash se gjërat do të prishen.
Sidoqoftë, sot 20 vjet më vonë mund të themi, dhe kjo është vlera e tubimeve të tilla, dhe shpresoj se nuk do të mbetet ekskluzivisht në konferenca ku flasin vetëm politikanët, se pesimistët me zë të lartë gabuan. Se shumica e heshtur, që u tregua nga të gjitha rezultatet, që u tregua nga zgjedhjet pas kësaj, se ai dëshiron paqe të fortë, se ai dëshiron një zgjidhje dhe që vendimmarrësit e guximshëm e siguruan këtë. Dhe, prandaj, sot është një kohë kur ne gjithashtu duhet të flasim dhe ky është mesazhi im i tretë për frymën e Ohrit, sepse shpesh spekulohet me atë tezë dhe kështu e kuptoj “Përtej Ohrit”.
Unë mendoj se shpirti i Ohrit, i cili shpesh perceptohej si një rrezik, është në fakt një mësim që ju duhet t’i zgjidhni problemet kur ato lindin, se nuk duhet të prisni që ato të përshkallëzohen, se vendet me diversitet si i yni mund të kenë më shumë fuqi , por ata gjithashtu do të kenë çështje që do të duhet t’i marrin parasysh, të cilat do të duhet të ulen dhe të diskutojnë dhe të zbatojnë frymën e Ohrit se çështje të tilla të vështira kërkojnë vendime të vështira, por kërkojnë dialog të hapur dhe të ndershëm politik. Thatshtë ajo fryma e Ohrit që unë shpresoj se 20 vjet më vonë do të ndikojë shumë më tepër sesa të shënosh pikat në vetë Marrëveshjen e Ohrit. Unë mendoj se Marrëveshja e Ohrit dhe ajo që ne mund të shohim sot, dhe kjo është zëvendësimi i disa fateve tragjike, imazhe tragjike nga të cilat ne të gjithë jemi ende të ngarkuar, kur filloni nga njëqind viktimat, përmes punëtorëve të torturuar, përmes akoma jo gjetët njerëz për të cilët ju Familjet ende vuajnë, imazhet e shkatërruara të Manastirit të Leshokut, xhamia e djegur në Prilep, imazhet e tmerrshme dhe traumat e Kalasë së Tetovës, por edhe në Haraçinë dhe Luboten, Marrëveshja e Ohrit arriti t’i zëvendësojë të gjitha ato me imazhet e Flamurit para NATO -s, statusi ynë kandidat evropian, sinjalizon se ky vend mund të jetë i suksesshëm dhe se Maqedonia e Veriut ka mësuar nga gabimet e saj.
Më lejoni të them si pjesë e këtij diskutimi se Marrëveshja e Ohrit ishte padyshim një fitore për shumicën e vendimmarrësve vendase, e cila do të ishte e pamundur pa angazhimin e fortë të Bashkësisë Ndërkombëtare që në fillim.
Unë mendoj se ky është ndryshimi fillestar midis asaj që ndodhi në Maqedoni atëherë dhe asaj që ndodhi në Ballkan. Nëse ish -Jugosllavia konsiderohej dështimi më i madh i sigurisë kolektive në Perëndim në vitet 1930 dhe unë nuk jam i vetmi që e them këtë, por njerëz shumë më të zgjuar se unë, besoj se tani Maqedonia e Veriut dhe Marrëveshja e Ohrit ishin suksesi i bashkësia ndërkombëtare. Dhe besoj se përgjigja e shpejtë, mësimet e forta dhe të rëndësishme nga Bosnja, ishte kryesisht receta që ndihmoi këtë vend dhe rajon të rimëkëmbet, më shpejt, më mirë, në mënyrë më efikase. Unë nuk besoj se përfaqësuesit e bashkësisë ndërkombëtare mund ta bëjnë këtë për ne, por mendoj se ata kishin partnerë të fortë dhe këtu dua të përmend rolin e Presidentit të ndjerë tashmë Trajkovski, me të cilin ne kemi pasur diskutime të ndryshme, ngritje dhe rënie në negociata dhe gjatë Marrëveshjes së Ohrit dhe gjatë periudhës së zbatimit, por besoj se ka një fjali nga Marquez që e shënoi atë, dhe në një farë mënyre shpjegoi ndikimin e tij më së miri – Ai ishte një zë i vetmuar në mes të oqeanit, por ai u dëgjua në thellësi të mëdha dhe distanca të mëdha. Ai kishte një zë të fortë, por kishte raste kur zëri i tij ishte një zë i vetmuar dhe shumica e fjalëve të tij u morën si një arsye për ta sulmuar atë, por ai u dha një platformë të fortë dhe një partneritet të fortë me bashkësinë ndërkombëtare atyre prej nesh i cili donte një marrëveshje paqeje.të ketë sukses. Duhet të them gjithashtu se i detyrohemi shumë Presidentit tonë të ndjerë Trajkovski.
Elementi i dytë që më erdhi në mendje kur përmenda mbështetjen ndërkombëtare dhe praninë ndërkombëtare në vend ishte angazhimi i fortë dhe bashkëpunimi i fortë i BE-NATO-SHBA-OSBE. Unë me të vërtetë nuk shoh një shembull më të mirë të këtij bashkëpunimi midis NATO -s dhe BE -së, para dhe pas negociatave për Marrëveshjen e Ohrit. Shumica prej nesh ishin përfshirë vetëm në negociatat për Marrëveshjen e Ohrit dhe nuk mund të bënim paralele, por pasi kalova disa nga mësimet në Bosnjë, Kosovë dhe Kroaci, për mua ishte shumë e qartë se ky ishte shembulli i vetëm ku kishte një angazhim i fortë për një qasje të unifikuar nuk i lejon ata që punuan kundër paqes të fitojnë. Dhe më duhet të përgëzoj NATO -n, BE -në, Shtetet e Bashkuara, OSBE -në për krijimin e këtij fronti të bashkuar dhe për të folur me një zë dhe për të vepruar në të njëjtën frymë dhe për të njëjtat qëllime. Dhe, me të vërtetë mendoj se kjo është ajo që ndryshoi rrjedhën e ngjarjeve në vendin tonë.
Elementi i tretë që na ndihmoi shumë ishte fakti se Marrëveshja e Ohrit me të vërtetë u zhvendos nga një dokument i pacaktuar dhe i përgjithshëm – ne filluam me një qasje shumë të paqartë dhe të përgjithshme në atë që problemet që do të mbulojë Marrëveshja e Ohrit – ndarjen e pushtetit, decentralizimi, përfaqësimi i barazisë, përdorimi i gjuhës – çështje të rëndësishme, por kur filloni të gërvishtni sipërfaqen dhe filloni të merreni me detajet, atëherë shumica e emocioneve dalin në sipërfaqe. Urime për ata që u përfshinë nga Bashkësia Ndërkombëtare në arritjen e ekuilibrit të duhur, duke mos hyrë në çdo detaj të mundshëm, por edhe duke mos qenë shumë të paqartë.
Dhe unë do të jap vetëm një shembull – ndryshimet kushtetuese. Nëse disa prej jush, veçanërisht Lord Robertson ose z. Solana, ishin të paduruar, ata me siguri do të thoshin le të merremi me kornizën dhe pastaj të merremi me zbatimin më vonë – ky do të ishte një gabim i madh sepse atëherë pozicionet e vështira, dallimet, emocionet, frika, mangësitë e besimit ishin të dukshme. Fakti që ne tashmë kishim një marrëveshje me një tekst për të gjitha ndryshimet kushtetuese ishte mënyra e vetme që ne mund ta kalonim këtë përmes Kuvendit.
Urime për ata që vendosën që nuk do të shtyjnë gjërat që ishin të vështira, dhe në vend të kësaj u përballën me to dhe u përpoqën të vendosnin gjithçka në letër, në vend të një marrëveshjeje të pacaktuar që ndoshta mund të kishim në mes të korrikut.
Unë mendoj se kjo është ndoshta ajo që na ndihmoi në synimin tonë për të arritur zbatimin e duhur të marrëveshjes, sepse ndryshimi i madh midis Ohrit dhe Dejtonit nuk është vetëm mënyra se si arritëm atje, por edhe ajo që bëmë pas nënshkrimit të marrëveshjes. Kishte një angazhim shumë të fortë të brendshëm, por edhe një angazhim shumë të fortë nga BE dhe NATO që Marrëveshja e Ohrit të funksionojë. Çdo politikë e mirë, e shoqëruar me zbatim të dobët, përfundon të jetë një politikë e tmerrshme dhe nga pikëpamja të qëndrueshmërisë, mendoj se ky ishte suksesi i madh i Marrëveshjes së Ohrit dhe kjo ishte një gjë e madhe, një gjë e mundshme sepse BE, NATO, SHBA, OSBE mbetën të angazhuara, nuk u zhdukën natën pas 13 gushtit. Ata u përfshinë edhe më shumë në disa nga detajet e vogla të zbatimit dhe takuam disa njerëz vërtet mahnitës që na ndihmuan gjatë rrugës. Dhe meqenëse përmenda angazhimin e qëndrueshëm, unë e di se shumica e këtyre organizatave janë shumë të forta në shikimin e qëndrueshmërisë përmes prizmit të barazisë gjinore, dhe pasi kam parë një panel burrash vetëm, më duhet të them se kishte shumë më pak fytyra të dukshme, por shumë në këtë proces dhe unë dua të falënderoj vërtet disa prej tyre që nuk do të thotë se ata ishin përfshirë drejtpërdrejt në shkrimin e Marrëveshjes së Ohrit, por ata hapën rrugën ose bënë të mundur këtë marrëveshje. Doris Pack, Anna Lind që na ndihmuan të marrim Marrëveshjen tonë të parë të Stabilizim Asociimit, Clarice Pastori, Glenda Pearson, i pashë së bashku, por edhe Teuta Arifi dhe Ilinka Mitreva që na ndihmuan të arrijmë Marrëveshjen e Ohrit, por veçanërisht në zbatimin e saj.
Më lejoni tani ta hap panelin me një fjalë që nuk lidhet vetëm me Marrëveshjen e Ohrit, por edhe me problemet e sotme. Në fakt, është një deklaratë e shkruar nga një numër filozofësh, ekspertësh dhe këshilltarësh grekë dhe evropianë pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Prespës. Ata thanë dy vjet më parë – në këto kohë kritike kur Europa po përballet me rritjen e nacionalizmit, ndarjen e njerëzve në tradhtarë dhe atdhetarë, është më e rëndësishme se kurrë të mbështesim ata që rrezikojnë për pajtim. Ne e mbështesim këtë marrëveshje të drejtë, ata menduan për Marrëveshjen e Prespës, besoj se e njëjta gjë mund të thuhet për Ohrin, dhe ne i bëjmë thirrje anëtarëve të Bashkimit Evropian dhe NATO -s që të përmbushin pjesën e tyre të marrëveshjes.
Ne jemi këtu për të thënë se ky vend është një vend më i mirë për shkak të Marrëveshjes së Ohrit, ky vend është një vend i NATO -s për shkak të Marrëveshjes së Prespës dhe ne besojmë se ka më shumë për të thënë dhe më shumë për të kontribuar pasi të bëheni anëtar i BE -së.
