Janusz Bugajski
Spektri i ndarjes po e bezdis Ballkan këtë verë. Pas disa deklaratave provokuese nga politikanët serbë dhe kosovarë dhe në mes të heshtjes relative nga Uashingtoni dhe Brukseli, supozimet janë duke u rritur që një plan territorial është duke u planifikuar midis Beogradit dhe Prishtinës.
Presidenti i Kosovës Hashim Thaçi ka pohuar se dialogu Beograd-Prishtinë do të përfshijë bisedime mbi “korrigjimet kufitare” – një term që nënkupton shkëmbimin e territoreve dhe jo thjesht marrëveshjet e demarkacionit siç është lidhur kohët e fundit midis Kosovës dhe Malit të Zi. Disa zyrtarë serbë kanë paraqitur në mënyrë të përsëritur mundësinë territoriale për të normalizuar marrëdhëniet mes dy shteteve, por deri më tani çështja nuk është konsideruar seriozisht.
Në një masë që ndezi thashethemet e shkëmbimeve sekrete, Thaçi deklaroi se bisedimet me Beogradin duhet të konsiderojnë bashkimin me Kosovën e Luginës së Preshevës, një pjesë e Serbisë jugore me popullsi shumicë shqiptare. Thaçi qartë dëshiron ta sjellë Preshevën në diskutim dhe të mos përballet me dorëzimin e njëanshëm të veriut të Kosovës, në të cilin serbët formojnë shumicën në katër komuna.
Shtetet e Bashkuara dhe BE kanë kundërshtuar vazhdimisht çdo ndryshim kufitar, duke parë lëvizje të tilla si të rrezikshme në një rajon ende të paqëndrueshëm. Por thashethemet tani po tregojnë se Uashingtoni dhe Brukseli mund të kërkojnë për të zgjidhur mosmarrëveshjen Serbi-Kosovë me një opsion territorial dhe kanë nisur një balonë gjyqi për të parë se çfarë Beogradi dhe Prishtina mund të bien dakord pa ndërmjetësim të drejtpërdrejtë ndërkombëtar.
Në deklaratat e mediave të fundit, ambasadori i SHBA në Kosovë dhe zëdhënësi i Komisionit Evropian nuk përjashtuan rishikimet territoriale, thjesht duke pohuar se Beogradi dhe Prishtina kishin nevojë për të arritur një zgjidhje. Në të njëjtën kohë, Ministri i Jashtëm i Serbisë Ivica Daçiç, pohoi se ai kishte diskutuar një ndarje të mundshme gjatë një vizite në Uashington. Vetëm kancelarja gjermane Angela Merkel haptas hodhi poshtë çdo ndryshim kufitar gjatë një takimi të fundit në Berlin me kryeministrin boshnjak.
Historikisht, ndarjet nuk janë asgjë e re, qoftë përmes përshtatjeve të pasluftës nga partitë fitimtare, ose në bazë të plebishitave demokratike apo marrëveshjeve ndërqeveritare. Ndërsa Jugosllavia u shpërbë nëpër luftëra dhe zgjedhje, Moska nuk ishte në gjendje ta mbante Bashkimin Sovjetik së bashku me forcë, dhe Çekosllovakia u nda në mënyrë miqësore nga Praga dhe Bratislavë. Sidoqoftë, në çdo rast, vendet e reja ishin ish-subjekte federale që posedonin kufijtë e qartë administrativë dhe qeveritë e zgjedhura. Ndarja e mundshme e Kosovës do të legjitimonte një parim të ri – ndarjen e shteteve që dolën nga federatat e pushuara komuniste.
Një proces i tillë do të kërkonte që të paktën katër kushte të realizoheshin në mënyrë paqësore. Së pari, sepse vetëm shtetet sovrane mund të shkëmbejnë territorin, Serbia dhe Kosova duhet të njohin njëri-tjetrin si vende të pavarura dhe të mos bllokojnë hyrjen në institucionet ndërkombëtare. Së dyti, miratimi popullor në të dy vendet duhet të sigurohet qoftë nëpërmjet parlamentit ose një referendumi publik. Së treti, ndërmjetësimi ndërkombëtar do të ishte thelbësor për të zbatuar ndonjë marrëveshje territoriale. Dhe së katërti, qytetarët e prekur nga shkëmbimet e tokës do të duhej të ndihmoheshin në zhvendosjen në shtetin e zgjedhur prej tyre.
Por edhe nëse të gjitha këto kushte janë plotësuar, ndryshimet kufitare në Ballkanin Perëndimor janë të mbushura me rreziqe dhe do të interpretohen në të gjithë rajonin si legjitimimin e homogjenizimit kombëtar. Me parimin e multietnicitetit, që dukshëm po ikte, kërkesat për monoetnicitet do të përshkallëzonin dhe potencialisht do të zbulonin disa vende. Institucionet perëndimore dhe forcat e NATO-s mund të gjejnë veten të papërgatitur për valën e paqëndrueshmërisë që më pas mund të përfshijë rajonin.
Në Kosovë vetë, Kisha Ortodokse Serbe kundërshton me forcë çdo humbje të territorit, veçanërisht pasi shumica e vendeve fetare serbe dhe mbi 60% e popullsisë serbe nuk janë të vendosura në komunat veriore. Serbët dhe shqiptarët e radikalizuar mund të nxisin protesta të dhunshme për të dëbuar etninë tjetër nga territoret e tyre të caktuara. Dhe një proces i ngjashëm mund të parashihet në luginën e Preshevës nëse është dakord një shkëmbim tokash.
Rishikimet territoriale gjithashtu do të rrisin mbështetjen në Kosovë për bashkim me Shqipërinë. Një moment i tillë mund të përhapet me shpejtësi në Maqedoni ku të paktën një e katërta e popullsisë është shqiptare. Kërcënimet ndaj integritetit territorial të Maqedonisë do të intensifikonin etno-nacionalizmin, potencialisht do të shkatërronin marrëveshjen e emrit me Greqinë dhe do të sillnin Bullgarinë dhe Shqipërinë në një konflikt në zgjerim.
Ndërkohë, njësia serbe në Bosnje-Hercegovinë mund të kërkonte zbatimin e precedentit të Kosovës për t’u bashkuar me Serbinë; popullata kroate mund të kërkojë që Hercegovina perëndimore të absorbohet nga Kroacia; dhe popullata boshnjake mund të bënte fushatë për rajonin me shumicë myslimane të Serbisë në Sandjak për t’u bashkuar me Bosnjën. Mali i Zi gjithashtu do të kapet në mes të këtij maelstrom, me boshnjakët, serbët dhe shqiptarët që kërkojnë të gjithë shqiptarët në vendin në të cilin formojnë shumicën lokale. Dhe e gjithë kjo nuk ka gjasa të ndodhë në një klimë paqësore politike dhe politike por mund të jetë e mbushur me incidente të dhunshme për të provuar se ndarja ishte e nevojshme.
Edhe pse një skenar i tillë duket si një shpërblim ballkanik për Kremlinin dhe mund të kontribuojë në justifikimin e ndarjes së saj të Ukrainës, Gjeorgjisë dhe Moldavisë, do të ishte e parakohshme që Moska të festonte ndarjen e çdo shteti ballkanik. Zhvillime të tilla do të nënvizonin se vetë Federata Ruse, që përmban 85 njësi federale, mund të ndahet në mënyrë territoriale sipas parimeve etnike, fetare ose rajonale. Paradoksalisht, ndarja e Kosovës apo e Bosnjes mund të shërbejë si një prototip për shpërbërjen e ardhshme të Rusisë.
*Autori është ekspret i çështjeve të Ballkanit. Artikulli është botuar në revistën “Europe’s Edge”
