Misteret e pazgjidhura kanë tërhequr njerëz kureshtarë me shekuj. Një nga shembujt më të famshëm të një misteri që ka mashtruar mendjet e njerëzve për dekada, mund të gjendet në një statujë që shtrihet në mes të selisë së CIA në Langley, Virginia
Statuja është vepër e Jim Sanborn, një artist amerikan, i cili u ngarkua të krijojë skulpturën në vitet ’80. Ajo u zbulua në nëntor 1990, dhe u titullua Kryptos, duke lënë të kuptohet për sfidën kriptografike që i paraqet audiencës së saj.
Sipas CNN, Sanborn e dinte që disa nga oficerët më të mëdhenj të inteligjencës në botë do të kalonin pranë tij çdo ditë, kështu që ai vendosi të krijojë një vepër arti që do t’i sfidonte ata. Sanborn supozoi se enigma e tij e koduar do të goditej më së shumti brenda disa javësh. Nuk ishte ashtu.
“Unë nuk mendoja se do të vazhdonte kaq gjatë – tridhjetë vjet – pa u deshifruar,” i tha Sanborn CNN.
Sot, Kryptos konsiderohet një nga misteret më të famshme në botë të pazgjidhura.
Gjashtë metra e gjatë dhe gjashtë metra e gjerë, Kryptos është një statujë e lakuar, në formë ekrani, e bërë nga bakri dhe i ngjan formës së një rrotull gjysmë të hapur. E gjithë sipërfaqja e saj është plot me shkronja të prera, gati 2,000 prej tyre në të vërtetë, të cilat Sanborn thotë se ai “i preu me shigjeta, me dorë”.
Sanborn pretendon se Kryptos përmban katër mesazhe të koduara që kur bashkohen, formojnë një enigmë. Por vetëm tre nga mesazhet e fshehura janë deshifruar me kalimin e viteve.
Në mesazhin e parë thuhet: “Midis hijes delikate dhe mungesës së dritës qëndron nuanca e ikkluzionit”. Sanborn gabimisht e shkruajti fjalën “iluzion” në përpjekje për t’i larguar njerëzit, gjë që ai duket se e ka realizuar mjaft me sukses.
Mesazhi i dytë përmban koordinata për selinë e CIA-s, ndërsa lë të kuptohet se diçka është varrosur atje. Mesazhi përmend gjithashtu inicialet “ËË”, me shumë gjasë duke iu referuar Ëilliam Ëebster, kreut të CIA në 1990, në të njëjtin vit u instalua Kryptos.
Mesazhi i tretë i referohet shkrimeve të arkeologut britanik Hoëard Carter, i cili në vitin 1922 hyri në varrin e mbretit Tut.
Mesazhi i katërt ende duhet të deshifrohet para se të kuptohet se enigma, dhe ndërsa shumë kontaktojnë Sandborn duke pretenduar se e kanë zgjidhur atë, disa prej tyre për vite me radhë, ai thotë se askush nuk ka arritur ende.
“Komuniteti ynë Kryptos është i përbërë nga njerëz në të gjithë botën. Kemi mijëra njerëz që janë të interesuar në Kryptos – ose duke e goditur atë, ose duke ndihmuar për ta parë atë të plasaritur”, sipas Elonka Dunin, një kriptolog dhe zhvillues i lojërave video që është është përpjekur të zgjidhë Kryptos që nga viti 2000.
Kur ajo kuptoi se ajo nuk mund ta bënte vetëm atë, Dunin krijoi një faqe në internet kushtuar kauzës, e cila është rritur në një rrjet global të njerëzve që të gjithë kanë një qëllim të përbashkët – zgjidhjen e këtij misteri një herë e përgjithmonë.
Me kalimin e viteve, Sanborn u përpoq të ndihmonte procesin duke shpërndarë publikisht disa të dhëna lidhur me mesazhin e katërt të pakapshëm, në formën e tre sugjerimeve me një fjalë: “ora”, “Berlini”, dhe së fundmi “verilindja”.
Por misteri mbetet i pazgjidhur.
“Nuk do të shqetësohesha nëse do të mbaronte nesër,” musa Sanborn. “Ndoshta do të çlirohesha”.
