Maqedonia e Veriut duhet të rrisë përpjekjet për të parandaluar korrupsionin, duke përmirësuar funksionimin e sistemit të përgjithshëm për të rritur konkurrencën, pajtueshmërinë dhe profesionalizimin.
Vendi duhet të përforcojë sistemet e monitorimit të rasteve të korrupsionit në lidhje me prokurimin publik dhe të përforcojë kapacitetin e institucioneve të përforcimit të ligjit për të hetuar dhe ndjekur penalisht këto raste, thotë Komisioni Evropian në raportin e skriningut. Gjithashtu, kërkohet me urgjencë plotësimi me personel adekuat të Byrosë për Prokurime Publike, e cila gjatë zhvillimit të skriningut dypalësh ka pasur më pak se gjysmë stafi.
“Sistemi i prokurimit publik i Maqedonisë së Veriut është i përgatitur mesatarisht. Zbatimi i Ligjit të ri për Prokurime Publike (LPP) duhet të sigurohet me personel adekuat në Byronë për Prokurime Publike (BPP) dhe Komisionin Shtetëror të Apelit (KShA) si çështje prioritare. BPP ka mungesë të personelit në mënyrë të konsiderueshme me më pak se gjysmën e pozitave të caktuara të stafit të tyre në kohën e takimit të skriningut dypalësh. Kjo situatë pengon në praktikë shtrirjen efektive të ndryshimeve dhe fleksibiliteteve të paraqitura në LPP 2019.
Duhet të forcohet struktura institucionale për mbikëqyrjen e koncesioneve dhe PPP-ve. Gjithashtu, mungesa e personelit të KSAh-së kufizon kapacitetin e saj”, thuhet në vlerësimin e Komisionit.
Maqedonisë së Veriut i kërkohet gjithashtu, të harmonizojë më tej legjislacionin e saj me acquisin e BE-së përpara anëtarësimit në BE.
“LPP 2019 ka një nivel të lartë përputhshmërie me Direktivat klasike të BE-së të vitit 2014 dhe të prokurimit të shërbimeve komunale. Megjithatë, përpara anëtarësimit në BE, Maqedonia e Veriut duhet të ndryshojë legjislacionin e saj, duke përfshirë në lidhje me referencat negative, duke hequr përjashtimin automatik të operatorëve ekonomikë pa të drejtë për të demonstruar “vetëpastrim” përpara përjashtimit, marrëveshjet ndërqeveritare”, thotë Komisioni.
Maqedonia e Veriut duhet të sigurojë transparencë dhe pajtueshmëri me acquisin e BE-së për prokurimin publik në zbatimin e Ligjit për investime strategjike, si dhe sipas marrëveshjeve ndërqeveritare. Maqedonia e Veriut duhet të japë përgjigje në kohë, gjithëpërfshirëse dhe të qarta ndaj pyetjeve të Komisionit për procedurat e prokurimit të ndjekura në rastin e projekteve që janë nën Ligjin për investime strategjike.
Për sa i përket koncesioneve, ligji aktual ka një nivel të ulët përafrimi me acquis të BE-së. Siç u prezantua në takimin e skriningut dypalësh, projektligji për Partneritetin Publik-Privat mbulon dhënien e kontratave të prokurimit publik sipas Direktivës së Prokurimit Publik dhe të koncesioneve sipas Direktivës së Koncesioneve. U ra dakord që Maqedonia e Veriut të ndajë projektligjin dhe tabelën e korrespondencës pas konsultimeve të qeverisë me qëllim të analizimit të nivelit të përafrimit me acquisin.
Ndërkohë, Maqedonia e Veriut duhet urgjentisht të forcojë kapacitetet përkatëse në Ministrinë e Ekonomisë, duke përfshirë caktimin e stafit të kualifikuar siç duhet për të mbikëqyrur hartimin e akteve të nevojshme nënligjore, udhëzimeve, broshurave dhe dokumenteve standarde për PPP/koncesionet.
Kapaciteti implementues
Komisioni nënvizon se nevojiten përpjekje të mëtejshme për të përmirësuar zbatimin efektiv të LPP 2019. Niveli i konkurrencës mbetet i kufizuar, si dhe përdorimi i kriterit të tenderit ekonomikisht më të favorshëm (MEAT) dhe përdorimi i prokurimit të centralizuar.Menaxhimi i kontratës mbetet një fushë e rëndësishme për përmirësim.
Sa i përket kapacitetit për të menaxhuar prokurimin publik dhe profesionalizimin, aftësia e BPP-së për të ndihmuar autoritetet kontraktuese dhe operatorët ekonomikë përmes aktiviteteve këshilluese dhe trajnuese është e kufizuar për shkak të mungesës së burimeve.
“Mbështetja për autoritetet kontraktore për zbatimin e LPP-së, veçanërisht për përdorimin e kriterit MEAT, dhe trajnimi për autoritetet dhe subjektet kontraktore duhet të përmirësohet dhe zgjerohet sipas një programi të rishikuar certifikimi. Cilësia e dokumentacionit të tenderit mbetet një sfidë për autoritetet më të vogla kontraktuese. Shkalla e lartë e anulimit dhe përdorimi i dobët i sistemit të e-tregut për kontratat me vlerë të ulët tregon nevojën për të forcuar më tej kapacitetet dhe për të ndërtuar besimin e autoriteteve kontraktore. Mbështetja për autoritetet kontraktore duhet të forcohet. BPP duhet të sigurojë që –udhëzimet – duke përfshirë manualet, modelin e dokumenteve të tenderit dhe modelet e kontratave – të jenë gjithëpërfshirëse, të përditësuara, të përafruara me LPP-në, si dhe pedagogjike dhe praktike. Duhet të sigurohet trajnimi i vazhdueshëm i stafit pranë autoriteteve dhe subjekteve kontraktore dhe operatorëve ekonomikë. Kurrikula e trajnimit duhet të trajtojë edhe aspektet praktike të zbatimit të ligjit”, thuhet në vërejtjet e Komisionit.
Ndërkohë kërkohet që koordinimi ndërmjet palëve të interesuara të qeverisë të forcohet më tej për të përmirësuar përputhshmërinë dhe zbatimin uniform të ligjit. Në këtë kontekst, organi këshillimor i krijuar së fundmi duhet të përfshijë Ministrinë e Ekonomisë, e cila është përgjegjëse për PPP-të.
“Aktualisht, mesatarisht vetëm 80% e autoriteteve kontraktore (1,518) mund të llogarisin në një zyrtar të certifikuar të prokurimit (1,221). Maqedonia e Veriut duhet të ketë prioritet rritjen e numrit të trajnimeve, si dhe përmirësimin e cilësisë. Rishikimi i kurrikulës së ricertifikimit duhet të fokusohet në aftësimin e zyrtarëve të prokurimit për të menaxhuar çështjet dhe sfidat praktike në të gjitha fazat e ciklit të prokurimit”, thuhet në vlerësim.
Përmbledhja e gjetjeve të KE-së – Korniza e përgjithshme për prokurim publik
Kuadri ligjor në sektorin klasik dhe atë të shërbimeve komunale ka një nivel të lartë përafrimi me acquis të BE-së. Në këtë drejtim, Maqedonia e Veriut duhet të ndryshojë legjislacionin e saj, duke përfshirë në lidhje me referencat negative, duke hequr përjashtimin automatik të operatorëve ekonomikë pa të drejtë për të demonstruar “vetëpastrim” përpara përjashtimit dhe marrëveshjeve ndërqeveritare. Në fushën e koncesioneve, ligji aktual ka një nivel të ulët përafrimi me acquis të BE-së. Ligji për Prokurimin e Mbrojtjes dhe Sigurisë ka një nivel të lartë përafrimi me acquis të BE-së në fushën e prokurimit të mbrojtjes. Maqedonia e Veriut është mesatarisht e përgatitur për sa i përket kapacitetit të zbatimit dhe të zbatimit. Niveli i konkurrencës mbetet i kufizuar. Menaxhimi i kontratës mbetet një fushë e rëndësishme për përmirësim. Autoritetet kontraktore kanë nevojë për mbështetje dhe trajnim për zbatimin e LPP-së, veçanërisht për përdorimin e kriterit MEAT.
Tre kërkesat kryesore sipas Kapitullit 5 janë: Së pari, Prokurimi Publik rregullohet nga politika dhe procedura të zbatuara siç duhet që pasqyrojnë parimet e Traktatit për Funksionimin e Bashkimit Evropian dhe acquis të Bashkimit Evropian dhe mbështeten nga institucione kompetente dhe me burime të përshtatshme. .Së dyti, autoritetet kontraktore kanë staf dhe burime adekuate dhe kryejnë punën e tyre në përputhje me rregulloret në fuqi dhe praktikat e mira të njohura, duke ndërvepruar me një treg të hapur dhe konkurrues të furnizimit. Së treti, në rast të shkeljeve të pretenduara të rregullave të prokurimit, palët e pakënaqura kanë akses në drejtësi nëpërmjet një sistemi të pavarur, transparent, efektiv dhe efikas të mjeteve juridike. Për më tepër, Komisioni Evropian shqyrton masat e marra për të promovuar integritetin, parandalimin dhe luftimin e korrupsionit në të tre dimensionet.
Kujtojmë se në raportin e ri të monitorimit të prokurimit publik të publikuar nga Qendra për komunikime civil (QKC)u zbulua se çdo e treta kontratë për prokurim publik në vitin 2022është lidhur në një procedurë në të cilën ka marrë pjesë vetëm një kompani. Bëhet fjalë për9.305 kontrata, me vlerë të përgjithshme prej 26 miliardë denarë (427 milionë euro).
Raporti tregon se afatet për fillimin e procedurave tenderuese të përcaktuara në planet për prokurim publik pothuajse nuk janë respektuar fare. Rreth 90% e procedurave të monitoruara janë kryer me vonesë, nga 1 deri në 8 muaj, çka sipas QKC-së vë në pikëpyetje efikasitetin e funksionimit të institucioneve, por edhe rolin që duhet të kenë planet e prokurimit publik në drejtim të nxitjes së konkurrencës.
