Nga Sejdo Harka
Mario Vargas Llosa, ky emër i madh i letrave të Amerikës Latine, dhe përtej saj, vjen tek lexuesi, jo vetëm si mjeshtër i stigmatizimit grotesk të tiranisë, por dhe si himnizues i erës së ngrohtë të lirisë, që ka nisur të fryjë në botë shekujt e fundit, për të shkrirë akujt e dhunës e shtypjes mesjetare të njeriut. Krijimtaria e tij artistike vjen si ortek shpirtëror, që shkel mbi bodrume diktaturash, për të krijuar hapësira paqeje e vëllazërie midis kombeve, shtresave sociale dhe individit, pa padronë e raja, pa të shtypur dhe shfrytëzues, të barabartë para ligjit dhe shoqërisë. Krijimtaria e nobelistit Llosa është një pasqyrë e thyer e atij realiteti të hidhur të Amerikës Latine, në ato kohë plot shtypjesh e varfërish të tejskajshme, kur njeriu kërcënohej nga shtrëngata gjaku dhe lumenj mundi e djerse, që mbillnin frikë, dhunë, uri dhe mungesë lirie.
Por, para se të shpalosim botën e gjallë shpirtërore dhe krijuese të këtij shkrimtari të madh peruan, do të ndalemi me pak fjalë për t’i treguar lexuesit, se kush është Mario Vargas Llosa:
Ai u lind në Arequia të Perusë, më 28 mars të vitit 1936, në një familje të mesme spanjolle. Mësimet e para i mori në vendlindje dhe i vazhdoi në Bolivi tek gjyshi. Kur gjyshi i tij nisi të punojë në funksione të larta politike, u rikthye në shtëpinë e tij. Prindërit u divorcuan vetëm 5 muaj pasi ishin kurorëzuar. Babanë e njohu kur ishte 10 vjeç. Në moshën 14-vjeçare ai u regjistrua në Akademinë Ushtarake, të cilën, për arsye të ndryshme, nuk e përfundoi. Në periudhën kur vazhdonte studimet, ai nisi të punojë si gazetar amator, ku spikati për aftësi të rralla. Mbas mbarimit të studimeve të larta, në vitin 1971, ai mbaron doktoratën. Në këtë periudhë krijon shoqëri të ngushtë me shkrimtarin e madh, Markez, por më vonë shoqëria mes tyre u zbeh. Në fillimet e tij ai përkrahu edhe Fidel Kastron, por më vonë u distancua prej tij. Në vitin 1990 ai kandidoi në zgjedhjet presidenciale, por nuk fitoi. I lidhur ngushtë me gazetarinë dhe krijimtarinë e mirëfilltë artistike, Llosa do të nisë të bëhet i njohur me romanet e tij të para si “Qyteti i qenve” dhe “Shtëpia e gjelbërt”. Më pas, seria e krijimtarisë së tij, do të marrë dimensione të gjera. Ai ka botuar mbi 17 romane, 4 drama dhe një mori esesh të bukura. Krijimtaria e tij sot flet pothuajse në të gjitha gjuhët e botës. Disa prej tyre ka kohë që janë përkthyer edhe në gjuhën shqipe nga shqipëruesit Nasi Lera dhe Bajram Karabolli… Romanet e tij më të lexuar janë: “Shtëpia e gjelbërt” (20004), “Festa e Cjapit” (2010), “Vajza e prapë”, “Lëvdatë për njerkën” (2016), “Kush e vrau Palomino Moleron”…etj. Shprehje e fantazisë tipike krijuese të Mario Llosës është romani “Vajza e prapë”. Brendia e tij është një “Love Story”, që i nxit personazhet të japin përgjigje psikologjike pyetjes “Pse nuk dashurojmë me arsye, por me zemër”. Vetëm aftësia e një mjeshtri të fjalës si Mario Llosa, mund ta ngrenë në art përgjigjen e vërtetë të kësaj historie erotike. Ai ka marrë shumë çmime si: “Romulo Grecjagos” (1963), “Planeta” (1993), çmimin e madh “Nobel” (2010)..,etj
Pa dyshim, që një ndër veprat më të arrira, ndoshta më e bukura, me një ndjesi të rrallë historike, politike dhe letraro-artistike, është romani “Festa e Cjapit”. Ky roman është pasqyrë e një refleksioni, sa historik, aq edhe emocional të përpëlitjeve tragjikomike të fundit të diktatorit të Republikës Domenikane, Truhijo Molina, për t’i lënë vendin një tranzicioni të brishtë, mes përplasjeve të ethshme plot rreziqe e shpresa, drejt një realiteti të ri historik të pandalshëm. Brendia e këtij romani kthjellohet përmes digresioneve historike të ngjarjeve, inversioneve të bukura artistike dhe të kujtimeve tronditëse të Uranisë, vajzës së senatorit truhist Agustin Kabral, i cili me dramën që pësoi nga prijësi i asaj tiranie ç’njerëzore është bërë simbol i nëpërkëmbjes dhe shtypjes së një kombi të tërë.
Lexuesi shqiptar, sapo mbaron së lexuari këtë roman, sa artistik, aq edhe politiko-historik, mendja i shkon tek analogjia e frikshme e pasojave që përjetoi në kurrizin e tij populli shqiptar, nën sundimin e çmendur monist, gati gjysmë shekulli. Romani “Festa e Cjapit” është një trill artistik i ngjarjeve të vërteta që kanë ndodhur, jo vetëm në Republikën Domenikane, por edhe në shumë vende të tjera të botës si Shqipëria.
Urania, e bija e Agustin Kabralit, tashmë 49-vjeçare rikthehet pas shumë vitesh për të takuar babain e saj të plakur dhe të afërmit, por kujtesa e zhyt në ato vite të trishta, që e bënë të përjetonte dramën më të madhe shpirtërore e morale. Takon babanë e saj, tashmë të rrënuar nga mosha e vetmia, dhe mendja i shkon tek ato “ngrica’’ të thella shpirtërore që i shkaktoi fantazma e tiranit Truhijo, që edhe pas shumë vitesh, ende s’kanë shkrirë akoma. Në qendër të brendisë së këtij romani Nobelisti Llosa vë fundin grotesk të këtij tirani të egër dhe luftën për ndërtimin e një Republike, pa xhelatë si Truhijo. Trilli letraro-historik i këtij romani nis me fundin tragjik të njerëzve që i shërbyen me devotshmëri Truhijos, siç është togeri Amadito, të cilët jetonin vdekjen e domenikanëve për 30 vjet me radhë. Edhe pse i shërbyen atij si qen roje, ata, pa lejen e tij nuk kishin të drejtë as të martoheshin. Kur djaloshi 21-vjeçar Amadito u dashurua me zeshkanen, Truhijo e thirri dhe i dha urdhër të prerë: “Në qeverinë tonë nuk bashkohen miqtë me armiqtë”. Atëherë djaloshi Amadito e kuptoi se kush ishte në të vërtetë “Babai i Kombit”. Ndaj nisi të mendojë: “Vërtet që Shefi i Madh e kishte krijuar Republikën, por ai nuk ishte Perëndi”. Ndaj orteku i urrejtjes ndaj tij nisi të rritej përherë, aq sa shpesh mendonte me vete: “Ah sikur ta kishte kufomën e ‘’Cjapit’’, me ata sytë e ftohtë prej gjarpri, tek këmbët e tij, të bërë shoshë nga plumbat”! Kjo urrejtje e Amaditos dhe shokëve të tij buronte nga fakti, se Truhijo ishte jo vetëm një sadist, por edhe një dordolec që dhunonte shtratin e vartësve të tij si Frolio Arala. Kur, vajza e vogël 14-vjeçare pyet babain e saj August Kabral, se çfarë u bënte Truhijo edhe njerëzve të ditur që i kthente në paçavure, ai i përgjigjej: “Miliona njerëz të sakatuar nga propaganda trullosëse, nga indoktrinimi i tejskajshëm nga vullneti i lirë, duke praktikuar servilizmin dhe nënshtrimin e përditshëm, arritën të himnizonin Truhijon që, jo vetëm t’ja kishin frikën, por edhe ta donin si fëmija prindërit autoritarë, të bindur se kamzhiku dhe nënshtrimi janë për të mirën e tyre. Është për t’u çuditur se si edhe kokat e kombit domenikan, edhe intelektualët më të zotë që kanë mbaruar shkollat më të mira të Evropës dhe Amerikës, bien pre e diktatit të një njeriu.” Kjo është magjia hipnotizuese e hipokrizisë dhe dhunës që përjetuan edhe shqiptarët kur udhëheqësin shpirtëror e kthyen në Perëndi. Tiranin Truhijo e kthyen në Perëndi njerëz servilë, me shpirt skrupuloz si Xhoni Abesi, i cili, që kur ishte i vogël, u pëllciste sytë zogjve, ndërsa kur ishte i ri shiste kufoma të vdekurish, të cilat i vidhte nga varrezat. Kur ai u vu në shërbim të “Babait të Kombit” çdo ditë i përbetohej se do të vdiste si qeni i tij besnik i përjetshëm. Ndërsa për Amaditon dhe shokët e tij, Truhijo ishte njeriu më i mallkuar, që kishte dhunuar dhe helmuar Domenikën, për 30 vjet me radhë, më shumë se pushtuesi spanjoll dhe amerikan, më shumë se Lufta Civile dhe më shumë se tërmetet dhe ciklonet. Prandaj përbetoheshin, se nuk do t’ja falnin “Cjapit” gjithë mëkatet që kishte bërë në kurrizin e domenikanëve. Truhijo ishte sa barbar, aq dhe dinak. Në vend që Antonio de la Masën ta mbyllte në burg, e priti në selinë e tij, ku me djallëzi i tha: “Lufta midis nesh mbaroi. Mjaft me plumba. Eja të punosh pranë meje. Nëse një ditë do të zhgënjehesh, më fut një plumb” (85). Ishte përulja e tij e parë përpara këtij përbindëshi me gjuhë dhelpre. Prandaj jo shumë kohë mbrapa do të qortojë veten: “Sa tragjedi do t’i kisha shmangur Atdheut, nëse do ta kisha bërë në kohë, atë që dëshiroj ta bëj tani. S’ka gjë më të keqe se të kërkosh kohë, kur ke kohë”. Dhe më në fund beson se ajo ditë që do ta vrasë Truhijon do të vijë. Antonio, nuk kishte qenë ndonjëherë truhist me zemër, por kishte 22 vjet që punonte për të. Nuk diti t’i shpëtonte kurtheve të tij, por nuk mund të shiste edhe gjakun e vëllait të tij, Tovitos, i cili edhe pse ishte një truhist i bindur, një ditë përfundoi i flakur si qen me një litar në grykë, i vrarë nga metastazat tinzare të Truhijos, vetëm për të hequr qafe dëshmitarët e frikshëm të spiunëve vrastarë. Sapo Antonio hyri në zyrën verbuese të Truhijos, ky i fundit iu drejtua me këto lajka: “E di që mendon se urdhrin për vrasjen e vëllait tuaj nga shërbimi sekret e kam dhënë unë. Por gabohesh. Ai është një truhist besnik. Prandaj kam krijuar një komision, në përbërje të të cilit të jeni edhe ju, për të zbuluar të vërtetën e kësaj vrasjeje.” Por, në të vërtetë, ky komision ishte një farsë për të fshehur dorën vrastare. Prandaj, Antonio, i penduar për kohën e humbur thotë: “Pse nuk e vrava, kur e pata afër”?! Po ç’qe ajo forcë që më ndaloi dorën?! Nuk ishte thjesht frika, por një mpirje e arsyetimit, e vendosmërisë dhe e vullnetit të lirë që frenonte guximin e njerëzve të ditur dhe të paditur për të bërë atë që duhet në kohën e duhur” (95). Ishte ajo trullosje e çuditshme, që e kishte detyruar atë, që në një farë mënyre i dukej se ishte bërë bashkëpunëtor i Truhijos për vrasjen e vëllait të tij. Tashmë shqetësimi i domenikanëve ishte, se a do të bëhej Republika e tyre një vend normal, me një qeveri të zgjedhur nga vota e lirë dhe me një shtyp e drejtësi të denjë për emrin e saj?!
Karakteristika të veçanta të këtij romani janë “fluturimet pindarike” dhe retrospektiva, të cilat i krijojnë mundësi narracionit të kalojë nga një kohë në tjetrën dhe në një ngjarje në tjetrën. Përdorimi me mjeshtëri i digresionit artistik i krijon mundësi autorit të kalojë nga koha paratruhiste në atë pas saj dhe anasjelltas. Ndërthur bukur realitetin e ndryshuar pasdiktaturial me nostalgjinë për të kaluarën. Disa personazhe e kujtojnë atë kohë si epokë të trishtë shtypjeje dhe varfërie, ndërsa disa të tjerë si kohë paqeje dhe begatie, që s’kishte hajdutë shtëpish e sulme bastisjesh nëpër rrugë, duke harruar burgosjet, vrasjet mafioze e zhdukjet pa nishan të kundërshtarëve truhistë për të ngjallur frikë dhe terror tek bashkëpunëtorët e tij të ngushtë si Agustin Kabrial. Prandaj, vajza e tij, Urania, shumë kohë pas rrënimit të atij sistemi të çmendur, kur tirani kishte shkruar në ferr, ka ardhur të qortojë të atin, si bashkëpunëtor të verbër, të Truhijos, për gjithçka që i ka ndodhur kombit dhe vetë asaj: “Nuk të fal, se nuk u pendove kurrë. Duke qëndruar shumë vite pas Shefit tënd të marrë humbe dhe ndjesinë e drejtësisë dhe të dashurisë prindërore. Më shite për karrierën tënde, gjë që të bëri të vuash shumë në pleqërinë tënde të thellë”.(110)
Kur Uraninë e pyesnin se ç’ndjente tani që Republika jetonte e lirë: hidhërim, melankoli, trishtim, apo rilindje të zemërimit të vjetër, ajo përgjigjet prerë: ‘’Më e keqja është se nuk ndjej asgjë” (116). Truhijo, edhe bashkëpunëtorët e tij të afërt, i kërcënonte dhe i torturonte, i burgoste dhe i vinte përballë provave të mëdha besnikërie. Konstitucionalistit skrupuloz, Henri Çirinos, ose “Lyrashi”, siç e quante ndryshe, i përsëriste shpesh fjalët: “Ti do të jesh me mua deri në fund se, edhe pse je i pistë, i shëmtuar dhe pijanec, je një nga shërbëtorët e mi më të mirë. Por, po zbulova se më vjedh e më tradhton, do të lë në duart e katilit Xhon Abes-it, i cili të çon në botën tjetër, para se të kenë ngrënë krokodilët” (122). Truhijo, në fillimet e veta nuk e kishte hapur rrugën me para. Por më vonë paratë i shërbyen për të kapërcyer pengesat, për të ndihmuar ata që i nevojiteshin dhe për të shkatërruar të tjerët që i zinin rrugën. Afër vetes mbante njerëz të zgjuar, por të shëmtuar dhe katilë, si Sinforosoja, kryeshërbëtori i pallatit të tij, i cili ishte shurdhmemec dhe qorr, por që për Truhijon bënte gjithçka. Kur Truhijo e pyeste se ç’duhet të bëjmë me kundërshtarët, ai i përgjigjej: “T’i vrasim para se të na vrasin”.
Shumë herë ishte përgatitur vrasja e Truhijos, por kishte dështuar. Tashmë, thotë Gjenerali Pupo Romani i erdhi fundi atij ‘’Cjapi’’ të ndyrë që na shtypi për 30 vjet. Vartësit e tij Truhijo i mbante të gjunjëzuar nën thundrën e frikës dhe pabesisë, të dyshimit, nëpërkëmbjes dhe përçmimit. Prandaj 7 burra, si Turku e Salvadori, që kishte qenë shef i ushtrisë truhiste, prisnin me padurim ta vrisnin atë. E kishte ndjerë thellë gabimin që ishte pajtuar me citatet e Papa Piut XII, i cili u bënte thirrje miliona njerëzve që nuk kishin as punë, as liri, as nder , as shtëpi, të jetonin nën thundrën truhiste. Që Truhijo t’i detyronte peshkopët të viheshin nën thundrën e tij i përndoqi dhe i shkrumboi, u mbushi shtëpitë me domate, vezë të prishura dhe kafshë të ngordhura. Antonio, Amaditoja, Toni Imberti, Agustin Kabril i kishin shërbyer me besnikëri të rralë atij tirani, por ai ja u kishte shpërblyer me dhunë dhe hipokrizi. Këshilla e tij e përditshme ishte: “Më shërbe, që të dyshoj, m’u bëj baltë që të të shkel me këmbë”. Në shërbim të këtij poshtërimi ai vinte maskat vrastare si Xhoni Abesi dhe Henri Çirnos. Ata ishin aq barbarë, sa’’ hapnin udhën përmes kufomave’’. Kur pijaneci Çirnos pyeste shefin e tij se ç’kishte ndodhur me senatorin Agustin, ai i përgjigjej me gjuhën e ftohtë të një gjarpri: “Nuk është më i yni. Ka kaluar me armikun” (216).
Për një çast, Agustin Kabrial, i tronditur thellë, vështrimin e ngul në sentencën e Etagorës: “Një libër i hapur, është një mendje që flet; i mbyllur, një mik që pret; i harruar, një shpirt që fal; i shkatërruar, një zemër që qan” (212). Një sentencë e tillë zhbiruese e bën senatorin që të pyesë veten: “Çfarë i kam bërë Shefit që më poshtëron kaq shumë?!”. E kishin flakur nga presidenca si limon të shtrydhur, dhe një komision po rrëmonte si miu për të gjetur se ç’gabim fatal kishte bërë ai, që vetë tirani e kishte quajtur inteligjentin e Presidencës. I tronditur thellë inteligjenti pyet veten: “Nuk di ku të shkoj”. Donte të takonte Truhijon për t’i thënë hapur, se si mund ta akuzonte atë për tradhti, kur për të kishte hequr dorë nga kënaqësitë dhe dëfrimet, nga dashuria dhe gratë. Por ai nuk e pranoi kurrë. Tirani kishte qortuar edhe Presidentin, poetin e ëmbël Balager, që kishte firmosur dërgimin për studime në Amerikë të vajzës së Agustinit, Uraninë. Dyshimi nisi edhe për Balagerin, ndaj e pyeti si me ironi: “Jeni vërtet ashtu si dukeni, apo është strategjia juaj, me një synim të fshehtë”?!Ndërsa ai me mençuri i përgjigjet: “Që kur kam njohur shoqërinë tuaj, vesi im i vetëm ka qenë t’ju shërbej vetëm juve, se duke ju shërbyer juve, i kam shërbyer Atdheut (228).Në të vërtetë, puna dhe jeta e Balagerit ka qënë e përkorë. Ai ishte shumë i ditur ëndërrimtar dhe këmbëngulës për të bërë ligje, dokumente e marrëveshje diplomatike frytëdhënëse dhe poet që i këndonte bukurive të vendit. Kur Balageri i kërkon Truhijos, që në pozicione të rëndësishme të shtetit të mos vendoste kriminelë si toger Rivera, ai i përgjigjet: “Do të më pëlqente një shtet reformator, por qeveria ka edhe një fytyrë të pistë, pa të cilën, ajo që ju bëni, do të ishte e pamundur’’.
Erdhi çasti i shumëpritur kur Pedro Livo e qëlloi Truhion për vdekje, duke marrë dhe vetë plagë të rënda. Përpjeket e shefit të SIM-it për ta bërë atë të fliste për shokët e atentatit shkuan dëm. Unë, i tha ai, kam vetëm një jetë. Dhe këtë do ta fal për Atdheun e lirë. Pas vrasjes së Truijos, Gjeneral Romani ishte duke bërë një komplot ushtarak. Edhe pse ishte në krye të forcave të armatosura, nuk e kishte autoritetin ligjor t’u imponohej forcave të armatosura të Republikës.Amerika dhe gjithë ndërkombëtarët do të kërkonin një autoritet kushtetues që të mobilizonte ushtrinë, dhe këtë autoritet e kishte vetëm Presidenti Balager, i cili edhe pse deri tashti kishte patur funksione dekorative, sipas Kushtetutës, tani pas vrasjes së Truhijos, bëhej automatikisht Kryetar i Shtetit. Ishte koha kur Gjeneral Romano,tashmë i dështuar, me një autokritikë në dorë, vinte vërdallë si një qen, që përpiqej të kafshonte bishtin e vetë. Shefi i Sigurimit të Shtetit, Abes Garsia, kishte njoftuar se ishte kapur grupi i komplotistëve me në krye Gjeneral Romanon. Amerika jepte udhëzimin që i biri i Truhijos, Ramfisi,as duhej mënjanuar menjëherë nga qeverisja, dhe as duhej lejuar që të rikthente përsëri sistemin kriminal të Truhijos. Ramfisi ,edhe pse ishte një princ i prapë, pa prirje politike, energjitë e të cilit drejtoheshin nga pasioni për femrat dhe kuajt, ishte po aq i zgjuar dhe mizor sa i ati. Por ishte i vetmi nga fisi i truhistëve, që mund të shihte përtej hundës së tij. Pikërisht inteligjencës së tij ja drejtoi Balageri kërkesën e tij të guximshme për ndryshimin gradual të sistemit, nëpërmjet fjalëve: “Dorëheqja ime është në tavolinë, në se ju mendoni rrugë tjetër”. I dorëzuar përballë kësaj logjike të mprehtë të Presidentit, Ramfisi pohoi: “Jo”. Ishte ky qëndrim i palëkundur i Rramfisit që Republika Domenikane të niste udhëtimin drejt demokracisë, e cila pasqyrohet bukur në këtë roman. Filloi çmontimi i klikës së Truhijos. U detyrua Xhon Aabesi të bëjë dorëheqjen. Kryeparlamentar u propozua Henri Çirinos, i cili edhe pse ishte pijanec duhej mbajtur edhe ca kohë për zgjuarsinë dhe aftësitë e tij të rralla. Askush si ai nuk mund ta drejtonte parlamentin drejt udhëtimit të ëmbël të trazicionit. Për të mbajtur ekuilibrin e qeverisjes së re, ai i propozoi Kongresit për t’i dhënë Ramfisit pushtetin suprem të hierarkisë ushtarake e politike të Republikës dhe udhëzoi Kongresin, që tani për tani, të mos hidhej poshtë epoka truhiste, të luftonin për t’i u përshtatur kushteve të reja dhe të përfshiheshin në veprimtaritë e komunitetit ndërkombëtar. Balageri, nga President kukull, po kthehej në një Kryetar Shteti, që njihej nga gjithë ndërkombëtarët. Ishin kohë të vështira vullkanike. Nga njëra anë kishin shpërthyer protestat antitruhiste dhe lufta për të drejtat e njeriut, nga ana tjetër Ramfisi, i biri i tiranit Truhijo kërcënonte hapur se nuk ka vend në botë që mund të shpëtojë ata që më vranë babanë. Ky ishte dhe fillimi i çmitizimit të figurës djallëzore të Truhijos. U rrënuan statujat dhe u fshi emri i këtij “Cjapi dordolec” në fasadat e institucioneve dhe të rrugëve të vendit. Presidenti Balager, në ligjëratat e Kombeve të Bashkuara, diktaturën truhiste e quajti anakronike dhe shtypëse të lirisë njerëzore, gjë që egërsoi jo vetëm vëllezërit e diktatorit, por edhe të birin e tij, Ramfisin. Por përsëri me strategjinë e tij të ëmbël ishte Balageri ai që e zbuti me shprehje të tilla diplomatike: “Politika kërkon sakrifica e dhimbje nga të gjithë, por në se pretendoni të merrni fronin, nuk është nevoja të nxirrni tanket…’’. Në këtë çast Gjenerali Ramfis ishte mbërthyer pas dilemës: “Të ikte, apo t’ja hiqte vetes’’. Ndërsa para Presidentit qëndronte shqetësimi serioz: “A do të mundte dot, që Republikën ta drejtonte drejt diellit të demokracisë, apo do ta linte që rrugës ta shqyenin bishat e egra truhiste’’?! Duheshin liruar të burgosurit e tiranisë dhe ekzekutorët e Truhijos, për të cilët Ramfisi ishte përbetuar se do t’i vriste pa mëshirë. Dhe e gjeti rastin që, jo vetëm t’i torturonte, por dhe t’i vriste çnjerëzisht për të shfryrë dufin që i kishte helmuar gjakun. Për zgjidhjen e krizave të tilla të thella pa gjakderdhje duhej një burrë i madh, i mençur dhe gjakftohë. Dhe ai ishte Presidenti Balager, i cili diti ta drejtojë Republikën Domenikane drejt demokracisë së vërtetë. “Anijen” metaforike që rrezikohej të mbytej, me durim e zgjuarsi e kishte nxjerrë në brigjet e lirisë me veprime të mençura demokratike, siç ishte dhe amnistia e përgjithshme. Truhistët ishin të detyruar të largoheshin nga vendi. Ndërsa vrasësit e tiranit nuk quheshin më vrasës, por Heronj të Republikës Domenikane.
Ky roman mbyllet me tregimin rrëqethës të Uranisë, vajzës së senatorit Agustin, para hallës dhe kushërirave të saj shumë vite pas rrënimit të diktaturës truhiste. Përmes këtij narracioni, ajo zbulon jo vetëm dramën shpirtërore dhe morale të vetes dhe të babait të saj, por dhe fundin e pashmangshëm grotesk, tragjikomik të tiranit Truhijo, i cili para se të vdiste nga plumbat e ekzekutorëve “vritet” si dordolec nga mllefi i një vajze të mitur 14-vjeçare siç ishte Urania, që bëhet preh i epshit të dështuar shtazarak të tij. Në fragmentin që nobelisti Mario Llosa përshkruan farsën e turpshme të “Festës së Cjapit’, Truhijo na shfaqet jo vetëm si tiran, por dhe si një dordolec qesharak, i cili për të shijuar manjakërinë e tij perverse, vë në shërbim jo vetëm pushtetin e tij të pakufishëm, por dhe sahanlëpirësit e tij të bindur e të shëmtuar si ambasadori Manuel Alfonso. Akoma më dramatike shfaqet figura e Agustin Kabrilit, i cili për të rifituar karrierën dhe qetësinë e humbur, shet nderin dhe dinjitetin e vajzës së tij të mitur, Uranisë. E kuptova, tregon Urania që këtë gjëmë ma kishte përgatitur ambasadori shëmtaraq Alfonso, i cili me dinakëri kishte bindur edhe babain tim në këmbim të karrierës së humbur. Por s’dija ç’të bëja. Kur hyra në dhomën e “Cjapit të përdalë’” sa luksoze, aq edhe të akullt, mendova dy rrugë: Ose të hidhesha nga dritarja, ose t’i bija në gjunjë katilit që të më lëshonte të ikja. Më në fund vendosa të bëhesha e fortë, që një ditë të hakmerresha me të dhe babain tim që më kishte shitur si kavje mësimore. “Cjapi” ishte 70, ndërsa Urania 14 vjeç. Gjyshi dhe mbesa në një krevat tragjikomik nusërie të pështirë. Ai turfullonte si i harbuar, ndërsa unë, tregon Urania, rrija si një kavje e përçmuar. Por Truhio i turpëruar dhe i mposhtur nga dhimbja e prostatës, papritur, nisi të rënkojë e qajë. Ajo “festë’” e menduar si triumfatore tashmë ishte kthyer në një farsë groteske. “Cjapi”, që e hiqte veten si një hamshor i rrallë, ishte kthyer në një dordolec i përgjunjur nga dhimbja e përgjakur e prostatës. Tashmë i ngjante një lugati me sy të kuq si poçe të akullta, që vështronin ato njolla të pështira gjaku. Ky ishte fundi i pashmangshëm i një tirani dordolec si Truhijo Molina. I mundur dhe i dëshpëruar thellë, s’i mbetet gjë tjetër veçse të shfrejë dufin e dështimit ndaj vajzës së pafajshme 14-veçare: “Shporru këtej”! Që prej asaj dite, vazhdon të tregojë Urania, nuk më ka prekur asnjë burrë me dorë. Sa herë që dikush më sheh si femër, më kall krupën. Tashmë që në Domenikë kishin ardhur kohë të tjera, halla i kërkon të falë babain e saj. Por para se ta falë, ajo kërkon të dijë prej tij se çfarë vazhdonte të ndjente tashti, që liria kishte ardhur: habi hipokrite, shqetësim, brejtje ndërgjegjeje, apo turp, pyetje që nuk mundi t’ja bënte kurrë, mbasi e kuptonte përgjigjen.(409)
“Festa e Cjapit” nga kritika letrare botërore, është quajtur si romani tmerrësisht i lexueshëm dhe një eksplorim brilant i tiranisë. Ndërsa L.Times, thekson se ky libër trajton ngjarje njëherazi të zymta, komike, therëse dhe tepër lemerisëse.
BURIMI: www.arsalbanica.mk
