Makinat shitëse të kthimit të para të instaluara, si mundësi alternative dhe novatore
për depozitimin e mbetjeve, tashmë po japin rezultate! Falë tyre, qytetarët i
depozitojnë në mënyrë selektive shishet e plastikës dhe kanaçet, si dhe për këtë
marrin pikë “të gjelbra”. Njëzet e tetë (28) makinat e para e kthimit janë instaluar me
mbështetjen e Qeverisë së Zvicrës, si pjesë e angazhimit të saj për menaxhimin e
qëndrueshëm të burimeve natyrore në vend. Burimet natyrore janë të kufizuara dhe
të pakthyeshme dhe ne duhet të kujdesemi të gjithë për to. Ishin këto prioritete të
reja të gjelbra që na inkurajuan të zhvillojmë një bisedë të përbashkët me
ambasadoren e Zvicrës në Maqedoninë e Veriut, SH.S. Veronik Ulman dhe Filip
Ivanovski, drejtor ekzekutiv në Pakomak dhe profesor universitar.
Pse Zvicra vendos të mbështesë iniciativën për makinat shitëse të kthimit të Pakomak-ut?
Ambasadorja e Zvicrës në Maqedoninë e Veriut, SH.S. Veronik Ulman: Zvicra është partner i sinqertë dhe i besueshëm që mbështet tranzicionin politik, social dhe ekonomik të Republikës së Maqedonisë së Veriut që nga viti 1992. Në të njëjtën kohë, ne jemi një nga partnerët më të mëdhenj bilateral që mbështesim vendin në përpjekjet e tij për mbrojtjen e mjedisit jetësor dhe menaxhimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore. Ky angazhim po bëhet më i rëndësishëm për ne me ndryshimet klimatike dhe rritjen e konsumit të sektorit privat duke rritur presionin mbi burimet natyrore dhe duke rritur në të njëjtën kohë mbetjet.
Menaxhimi i dobët i mbetjeve ka një ndikim negativ në shëndetin e njerëzve dhe mjedisin
jetësor. Kjo është arsyeja pse shteti i kushton gjithnjë e më shumë vëmendje menaxhimit të qëndrueshëm të mbetjeve si një nga sfidat kryesore që kërkon veprim serioz dhe të shpejtë.
Duke ndjekur prioritetet e vendit, Zvicra ka vendosur të rrisë përfshirjen e saj në këtë sektor, ndër të tjera, duke bashkuar forcat me qeverinë dhe BERZH-in për të mbështetur zhvillimin e infrastrukturës rajonale të mbetjeve të ngurta dhe për të përmirësuar menaxhimin e saj, duke krijuar një partneritet me shoqërinë civile për të rritjen e ndërgjegjësimit të publikut, nxitjen e përgjegjësisë dhe angazhimit për gjetjen e zgjidhjeve të përshtatshme për përmirësimin e menaxhimit të mbetjeve.
Zhvillimi i qëndrueshëm ekonomik nuk duhet të ndodhë në kurriz të mjedisit jetësor dhe prandaj nëpërmjet ndërhyrjeve tona për të mbështetur sektorin privat ne promovojmë një ekonomi të gjelbër, menaxhim të qëndrueshëm të burimeve natyrore dhe menaxhim të përgjegjshëm të mbetjeve. Për shembull, Zvicra mbështet Maqedoninë e Veriut në zhvillimin e turizmit aktiv, duke forcuar dhe bashkuar aktorët vendas të turizmit në një ofertë të integruar për destinacione si Krusheva dhe rajoni i Bregallnicës. Por turizmi aktiv nuk do të jetë tërheqës nëse problemi i përdorimit të mbetjeve dhe ujit nuk trajtohet siç duhet nga autoritetet dhe gjithashtu nga vetë sektori i turizmit.
Për të qenë të suksesshëm në arritjen e një zhvillimi efektiv të qëndrueshëm, është thelbësore të mbështeten nismat kombëtare dhe lokale që do të jenë bartës të ndryshimit. Pikërisht për këtë Zvicra punon me partnerë të përkushtuar nga Maqedonia e Veriut, siç është kompania Pakomak, në interes të qytetarëve. “Pakomak” tashmë ka krijuar mekanizma për asgjësimin selektiv të mbetjeve, më pas riciklimin e tyre, por ka ende nevojë për përmirësime.
Makinat shitëse të kthimit bazohen në një iniciativë në të cilën përdoruesit marrin një shpërblim të vogël për selektimin e shisheve plastike dhe kanaçeve. Një qasje e tillë e shpërblimit nxitës vepron si një motivim për njerëzit që të seleksionojnë dhe asgjësojnë mbetjet e paketimit. Zvicra e njeh këtë si një element kyç të përpjekjeve të integruara midis të gjithë aktorëve – Qeverisë, institucioneve, sektorit privat, sektorit publik dhe donatorëve – për të kontribuar më tej në procesin e menaxhimit të qëndrueshëm të mbetjeve.
Si do të ndikojë partneriteti me Ambasadën Zvicerane në vend në situatën e grumbullimit të mbetjeve të ambalazhimit në vend?
Filip Ivanovski: Jemi shumë krenarë dhe të kënaqur me partneritetin tonë me Ambasadën
Zvicerane në vend. Jemi krenarë sepse na u qasën si një partner potencial me të cilin mund të zhvillohen projekte moderne në fushën e menaxhimit të mbetjeve. Jemi të kënaqur sepse projekte të tilla tashmë janë duke u realizuar, kurse rezultatet janë të dukshme! Dhe shumë e rëndësishme, projektet do të jenë të qëndrueshme edhe pas përfundimit të kornizës formale dhe do të kontribuojnë në ndryshimin e sjelljes së qytetarëve tanë ndaj mbetjeve.
Me ndihmën e Qeverisë Zvicerane, ne jemi në proces të digjitalizimit dhe optimizimit të
operacioneve tona, modernizimit të sistemit të grumbullimit me automjete dhe sensorë
inteligjentë, por edhe krijimit të një sistemi për njohjen dhe shpërblimin e qytetarëve që
seleksionojnë mbetjet e ambalazhimit, kryesisht shishet e plastikës dhe kanaçet.
Zvicra është një nga partnerët kryesorë të Maqedonisë së Veriut në procesin e menaxhimit të qëndrueshëm të mbeturinave dhe mbrojtjes së mjedisit – si do të përshtatet instalimi i makinave shitëse të kthimit në këto synime ambicioze të vendit?
SH.S Veronik Ulman: Të gjithë – Qeveria, institucionet, sektori privat dhe qytetarët kanë rol në mbrojtjen e mjedisit dhe menaxhimin e mbeturinave. Për të përmirësuar me shpejtësi dhe në mënyrë efektive menaxhimin e qëndrueshëm të mbetjeve, duhet të aplikohen mjete të ndryshme të reja. Një sistem modern i menaxhimit të mbetjeve të ngurta mund të përfshijë deri në 20 shërbime – duke filluar nga seleksionimi i plastikës, heqja dhe grumbullimi i plastikës, deri te shërbimet e specializuara si riciklimi i baterive dhe grumbullimi i mbeturinave të ndërtimit.
Secili prej këtyre shërbimeve mund të përfitojë nga inovacioni, efikasiteti dhe ekspertiza e
sektorit privat. Në këtë kontekst, makinat shitëse të kthimit të Pakomak-ut i shohim si një
mundësi efektive për të përmirësuar seleksionimin dhe hedhjen e plastikës dhe kanaçeve për njerëzit që jetojnë në Shkup, Tetovë, Manastir, Berovë, Strumicë, etj.
Vitin e ardhshëm, përmes kredisë së BERZH-it dhe grantit zviceran, shteti do të nisë punën për përmirësimin dhe menaxhimin e deponive rajonale të mbetjeve të ngurta në përputhje të plotë me standardet e BE-së. Kjo do t'u kërkojë komunave të përmirësojnë proceset e grumbullimit dhe riciklimit të mbetjeve të ngurta dhe të inkurajojnë qytetarët që të depozitojnë në mënyrë selektive mbetjet, duke paguar njëkohësisht faturat e tyre të nevojshme për financimin e shërbimeve të menaxhimit të mbetjeve. Natyrisht, do të duhet të sigurohet transparencë dhe llogaridhënie, në mënyrë që qytetarët të kenë besim në autoritetet komunale dhe ndërmarrjet komunale. Kjo do të inkurajojë një dialog të gjerë midis të gjithë aktorëve se si të menaxhohen në mënyrë të qëndrueshme mbetjet dhe si të sigurohet qëndrueshmëria e shërbimeve.
Ekzistenca e makinave shitëse të kthimit do të kontribuojë në këtë proces transformues dhe shpresojmë të inkurajojë më shumë njerëz që të seleksionojnë dhe asgjësojnë plastikën dhe kanaçet.
Përqindja e mbetjeve të seleksionuara dhe të ricikluara po rritet nga viti në vit. Cilat janë parashikimet për vitin 2023? Mendoni se do të vihet re efekti i instalimit makinave shitëse të kthimit (MSHK)?
Filip Ivanovski: Konstatimi juaj është i saktë! Nëse në vitin 2011 grumbulluam më pak se 7000 ton mbetje ambalazhi, në vitin 2023 planifikojmë të mbledhim 30000 ton! Çdo vit ne investojmë në sistemin e seleksionimit në të gjithë vendin dhe jemi veçanërisht krenarë për faktin se si Pakomak grumbullojmë mbi 6000 ton mbetje ambalazhi qelqi ose gati 40-50% të asaj që prodhohet në total në vend! Kjo është mbi normën e përgjithshme kombëtare (për të gjitha materialet) e riciklimit të mbetjeve të paketimit prej rreth 35%!
Me MSHK, ne planifikojmë të përmirësojmë në mënyrë drastike normat e riciklimit të shisheve plastike dhe kanaçeve të aluminit. Nga një total prej 28 MSHK deri më tani, ne mbledhim mbi 350.000 copë në muaj. Njëzet e tetë (28) MSHK-të e para janë instaluar me mjete nga Qeveria e Zvicrës, ndërsa dërgesa e dytë prej 28 MSHK-ve të reja tashmë ka mbërritur, e cila financohet nga fondet e Pakomak-ut. Deri në fund të vitit ne presim të mbledhim rreth 600-700,000 shishe dhe kanaçe në muaj, që është ekuivalenti i shisheve në 40-50 kamionë me pije në shitje! Ajo që është ndoshta më e rëndësishme për qytetarët, Pakomak-u do t'u kthejë gjithsej rreth 300- 350.000 denarë qytetarëve të ndërgjegjshëm që përdorin MSHK-të çdo muaj përmes MSHK-së dhe aplikacionit të saj. Jemi të bindur se nëpërmjet AK-ve tona do të dyfishojmë shkallën e riciklimit të plastikës dhe kanaçeve, ndoshta edhe deri në vitin 2027. Kurse kjo do të jetë në kënaqësinë dhe interesin e të gjithëve!
Çfarë lloj mbetjesh hidhen më shpesh përmes sistemit Pkomak-ut? Për sa sasi bëhet fjalë, në baza vjetore?
Filip Ivanovski: Sistemi i Pakomak-ut është krijuar për seleksionimin e mbetjeve të ambalazhimit nga letra, plastika, qelqi, metali dhe druri. Ka edhe paketime që janë kombinime të këtyre materialeve, por ato hidhen edhe në një nga tre llojet e kontejnerëve që i vendosim në rrugët e Maqedonisë së Veriut. Kontejneri i kaltër është për mbeturinat e letrës dhe kompozite (të përziera), kontejnerët e verdhë janë për plastikë dhe kanaçe dhe kontejnerët e gjelbër janë për ambalazhim qelqi. Rreth 110 mijë ton mbetje ambalazhimi të llojeve të ndryshme gjenerohen çdo vit në vend. Nga kjo, Pakomak grumbullon dhe riciklon rreth 28-30.000 ton ose gati 25-27% të sasisë totale. Por nga ato 110.000 tonë që krijohen, në Pakomak kompanitë anëtare (rreth 800 në numër) raportojnë rreth 48-50.000 tonë. Pakomak-u i mbledh me mjetet e tyre 28- 30,000 tonët e përmendur dhe do të kemi një normë të brendshme riciklimi prej 60% në vitin 2023! Norma nacionale është më e ulët (rreth 35%) sepse ka ende shumë kompani që shesin produkte në tregun tonë dhe gjenerojnë mbetje ambalazhimi nga ato produkte, por askund nuk paguajnë apo financojnë një sistem klasifikimi dhe riciklimi si ky i yni. Sipas përllogaritjeve tona, vetëm 1500 kompani janë në përputhje me Ligjin për menaxhimin e mbetjeve të paketimit që ka
hyrë në fuqi që nga viti 2011 dhe të paktën 3-4000 kompani të tjera kanë një detyrim të tillë.
Sigurisht, ato janë shumë më të vogla se ato në sisteme të tilla si Pakomak-ut, por gjithsesi përbëjnë 30% të sasive totale që përmenda (110.000 ton).
Kur flasim për rolet që kemi të gjithë në menaxhimin e mbetjeve dhe ruajtjen e mjedisit, institucionet, sektori privat dhe ai civil luajnë një rol – por edhe qytetarët. Çfarë do t’u rekomandonit qytetarëve?
SH.S. Veronik Ulman: Ne duhet të pranojmë se secili prej nesh ka një rol të rëndësishëm për të luajtur në mbrojtjen e mjedisit jetësor dhe sigurimin e përdorimit të qëndrueshëm të burimeve.
Një përmirësim i rëndësishëm mund të ndodhë vetëm nëse të gjithë fillojnë të veprojnë në një mënyrë më të përgjegjshme dhe të qëndrueshme. Sa më shumë të përdorim mundësitë për të përzgjedhur mbetjet e ngurta, aq më shumë kërkesa krijojmë për mekanizma të qëndrueshëm të menaxhimit të mbetjeve.
Zhvillimi i qëndrueshëm nuk mund të ndodhë nëse vetëm gjysma e palëve të interesuara e
udhëheqin atë – është e rëndësishme të veprohet kolektivisht dhe të gjithë e dimë dhe njohim rolin dhe detyrimet tona – si qeveri, institucione, sektori privat, sektori civil dhe si qytetarë. Për shembull, si individ, duke qenë se makinat shitëse të kthimit të Pakomak-ut ndodhen në supermarkete, unë mund të mbledh shishe plastike dhe kanaçe në çantën time kur shkoj të bëj pazar – t’i seleksionojë mbeturinat, depozitoj ato në makinë dhe marr pikët e gjelbërta të shpërblimit. Ky veprim i thjeshtë mund të kontribuojë shumë në krijimin e zakoneve të qëndrueshme te njerëzit.
Seleksionimi/përzgjedhja e duhur e mbetjeve të ngurta është një hap i rëndësishëm drejt një ekonomie rrethore, përdorimit të qëndrueshëm të burimeve natyrore, uljes së ndikimit në ndryshimet klimatike dhe mbrojtjes së mjedisit jetësor. Të gjithë duhet të jemi të vetëdijshëm se menaxhimi i qëndrueshëm i mbetjeve është një shprehje aktive e angazhimit tonë për të investuar në një të ardhme më të pastër dhe më të gjelbër për hir të planetit dhe fëmijëve tanë.
Duke investuar në teknologjitë e gjelbra, ne mund të krijojmë mundësi që janë të dobishme për mjedisin jetësor dhe ekonominë.
